Stabilizacja powierzchni, spadek liczby szkółek
Zauważalna jest stabilizacja obszaru kwalifikowanych upraw szkółkarskich, przy spadku liczby gospodarstw, w których przeprowadzana jest ocena materiału (wykres 1). Warto zwrócić uwagę, że w roku 1989, kiedy areał tych upraw osiągnął maksimum w powojennej historii Polski, przekraczał on o 613 ha obecną powierzchnię kwalifikowanych szkółek sadowniczych, których liczba była o mniej więcej 1000 większa niż w 2005 r.
Wykres 1. Powierzchnia elitarnych i kwalifikowanych sadowniczych upraw szkółkarskich oraz liczba gospodarstw w latach 1986–2005
Województwami o największej powierzchni sadowniczych upraw szkółkarskich są: lubelskie, mazowieckie, kujawskopomorskie i łódzkie (tab. 1).
Tabela 1. Powierzchnia kwalifikowanych sadowniczych upraw szkółkarskich w 2005 roku w poszczególnych województwach
W ocenianych uprawach materiału szkółkarskiego największą powierzchnię (409,15 ha) zajmują szkółki drzewek owocowych, co stanowi ok. 40% powierzchni kwalifikowanych upraw szkółkarskich. Na kolejnych miejscach plasują się: plantacje podkładek wegetatywnych (182,82 ha) i plantacje sadzonek truskawek (17,91 ha), zajmujące, odpowiednio, 18% i 17% kwalifikowanej powierzchni.
Produkcja kwalifikowanych drzewek owocowych w latach 2001 i 2002 wynosiła ok. 11 mln sztuk, w kolejnych (2003, 2004 i 2005 — tab. 2) zmalała i utrzymuje się na poziomie 9,7–9,8 mln szt. (wykres 2). To o ok. 2,5 mln sztuk mniej niż w rekordowym 1990 r.
Tabela 2. Wyniki oceny polowej materiału szkółkarskiego (bez upraw elitarnych)
w latach 2003–2005
Wykres 2. Liczba zakwalifikowanych drzewek owocowych w latach 1986–2005
Najwięcej drzewek owocowych zakwalifikowano w województwach lubelskim i mazowieckim, krzewów jagodowych — w mazowieckim i podlaskim, sadzonek truskawek — w kujawskopomorskim i lubelskim, a podkładek — w mazowieckim i lubelskim.
W 2005 roku zakwalifikowano (bez elitarnych) 7,04 mln sztuk krzewów jagodowych, o 18,5% więcej niż w 2004 r. (5,94 mln szt.), w tej grupie najbardziej zwiększyła się liczba krzewów porzeczek, oraz 44,2 mln sztuk sadzonek truskawek (z elitarnymi), o ok. 11% mniej niż w roku poprzednim (49,7 mln szt.).
Wyniki kwalifikacji 11 gatunków
Grusze. Z 23 kwalifikowanych odmian nadal najważniejsza jest 'Konferencja’ (41,05%) i wraz ze wzrostem produkcji drzewek tego gatunku, umacnia swoją pozycję. Kolejne miejsca zajmują 'Lukasówka’ (16,95%) i 'Faworytka’ (15,20%). Coraz więcej produkuje się w szkółkach drzewek nowych odmian takich, jak: 'Carola’, 'Concorde’, 'Dicolor’ i 'Erika’.
Wiśnie. Najważniejszą odmianą od wielu lat w przypadku tego gatunku jest 'Łutówka’, której udział w produkcji kwalifikowanych drzewek wiśni stanowi 70,27%. Następna jest 'Groniasta z Ujfehertoi’ (8,10%). W 2005 r. pierwszy raz zakwalifikowano również drzewka odmiany 'Debreceni Botermo’ (0,06%). Z uwagi na rosnące zainteresowanie odmianami typowo deserowymi, do których zaliczana jest ta ostatnia, można sądzić, że jej udział w produkcji szkółkarskiej będzie wzrastał.
Czereśnie. Najczęściej ocenianą odmianą z 22 będących w krajowym Rejestrze Odmian była w 2005 roku późna wielkoowocowa 'Kordia’ (21,61%), która wyprzedziła odmianę 'Burlat’ (17,70%). Do ważniejszych w produkcji kwalifikowanych drzewek czereśni należały w minionym roku również 'Regina’ (10,48%), 'Vega’ (7,16%) oraz 'Rivan’ i 'Schneidera Późna’ (po mniej więcej 6%).
Śliwy. Czołówkę stanowiły w tym roku 'Węgierka Zwykła’ (13,26%), 'Amers’ (12,38%) i 'Renkloda Ulena’ (9,47%). Drzewek odmian 'Empress’, 'Herman’, 'Nectavit’, 'President’ zakwalifikowano po mniej więcej 5,3%. Rośnie produkcja w polskich szkółkach drzewek odmian 'Cacanska Lepotica’ (3,81%) i 'Cacanska Rana’ (3,38%).
Brzoskwinie. Kwalifikowane jest tylko 9 odmian. W minionym roku najwięcej było drzewek odmiany 'Inka’, które stanowiły 17,63% zakwalifikowanych brzoskwiń. Podobny udział ma również odmiana 'Redhaven’. 'Harnaś’, 'Reliance’ i 'Royalvee’ stanowiły mniej więcej 14% w strukturze kwalifikowanych brzoskwiń, a po ok. 7,5% — odmiany 'Harco’ i 'Velvet’. W ofercie wielu krajowych szkółek jest więcej odmian zyskujących coraz większe uznanie sadowników, które jeszcze nie zostały wpisane do Rejestru Odmian.
Morele. Dominującą odmianą wśród kwalifikowanych drzewek tego gatunku jest 'Early Orange’ (45,75%), następne w kolejności to 'Harcot’ (24,41%), 'Wczesna z Morden’ (16,25%) i 'Somo’ (13,03%).
Orzech włoski. Produkcja kwalifikowanych drzew tego gatunku w 2005 roku była bardzo mała i zdominowana przez polską odmianę 'Leopold’ o walorach ozdobnoużytkowych. Tak małą, jak zanotowana w ub. roku, liczbę kwalifikowanych drzewek orzecha (1850 szt.) należy zapewne wiązać z wprowadzeniem kategorii CAC i kwalifikowaniem materiału w tym systemie. Dla porównania: w 2001 r. kwalifikowano ponad 34 000 drzewek tego gatunku. Można przewidzieć, że po tegorocznym bumie na orzechy produkcja drzewek będzie w najbliższych latach systematycznie wzrastać.
Porzeczka czarna. Nadal najwięcej kwalifikowanych jest sadzonek odmian 'Ben Lomond’ (41,08%) i 'Ojebyn’ (24,21%). Coraz większe znaczenie mają jednak: 'Ben Alder’, 'Ben Tirran’, 'Ben Nevis’, 'Ben Hope’, 'Bona’. Na znaczeniu zyskują też 'Ben Gairn’ oraz wyhodowane w Polsce odmiany 'Tiben’ i 'Tisel’.
Porzeczka czerwona. Od lat dominują odmiany 'Rondom’ (48,72%) i 'Holenderska Czerwona’ (32,46%). Na uwagę zasługuje rosnący udział w strukturze kwalifikowanego materiału sadzonek nowych odmian o typowo deserowych owocach (’Rosetta’ — 3,74% i 'Rovada’ — 3,16%).
Porzeczka biała. Kwalifikowane są sadzonki tylko dwóch odmian: 'Biała z Juterbog’ (85,73%) oraz 'Blanka’ (14,27%).
Agrest. Najwięcej zakwalifikowano krzewów odmiany 'Biały Triumf’ (58,59%). Następną pozycję zajmuje nowa, wartościowa odmiana 'Invicta’ (17%), nieznacznie mniej od niej (16,06%) zakwalifikowano krzewów odmiany 'Hinnonmaki Rot’.
Maliny. Powoli zwiększa się produkcja kwalifikowanych sadzonek tego gatunku. Dominuje wśród nich 'Polka’ (31,71%), która w ciągu kilku lat od wejścia na rynek prześcignęła zajmującą jeszcze niedawno pierwsze miejsce odmianę 'Polana’ (16,24%). Wyhodowane w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym w Brzeznej odmiany: 'Polka’, 'Polana’, 'Pokusa’, 'Poranna Rosa’ i 'Nawojka’ stanowią łącznie ponad 60% zakwalifikowanych sadzonek malin. Trzecie miejsce zajęła nowa odmiana malin owocująca na dwuletnich pędach 'Glen Ample’ (11,31%).
Truskawki. W ostatnich pięciu latach produkcja kwalifikowanych sadzonek tego gatunku uległa podwojeniu. Taka sytuacja pozwala z nadzieją patrzeć na nowo zakładane plantacje truskawek. W strukturze kwalifikowanego materiału pierwsze miejsca zajmują odmiany o typowo deserowych owocach — 'Camarosa’ (46,56%), której sadzonki w większości są wysyłane do krajów południowej Europy, oraz 'Elsanta’ (15,37%). Trzecie miejsce zajmuje 'Senga Sengana’ (14,70%). Spośród innych niż dwie wyżej wymienione typowo deserowych truskawek najwięcej zakwalifikowano sadzonek odmian: 'Darselect’, 'Honeoye’, 'Polka’ i 'Selva’. Zwiększa się również produkcja sadzonek odmian 'Aromas’, 'Diamante’, 'Dukat’, 'Kent’, 'Pandora’ i 'Vikat’.
Jabłonie
Pozostają najważniejszym gatunkiem w polskich szkółkach sadowniczych. W 2005 roku zakwalifikowano 5,443 mln sztuk drzewek jabłoni, z czego 4,55 mln sztuk (83%) — jako wolne od wirusów (vf). W ciągu ostatnich lat nastąpiły zasadnicze zmiany w strukturze odmianowej ocenianych drzewek jabłoni (tab. 3), w tym zauważalne jest zmniejszenie się liczby produkowanych odmian — z 80 w 2001 r. do 69 w 2005 r. Udział jeszcze niedawno dominującej w szkółkach jabłoni odmiany 'Sampion’ spadł z 20% w roku 2001 r. (1,3 mln szt.) do 6,4% (0,3 mln sztuk drzewek) w 2004 r. i 6,6% (0,35 mln szt.) w 2005 r.
Do czołówki kwalifikowanych w 2005 roku należały 'Ligol’ (8,15%) i 'Idared’ (7,65%), z których druga utrzymała swoja pozycję z 2004 roku (wówczas jej drzewka stanowiły 8,4% zakwalifikowanych jabłoni), a pierwszą zastąpiła odmiana 'Gloster’ (10% w 2004 r.)
Stale duża jest produkcja drzewek odmiany 'Jonagold’ i jej sportów, w sumie 1 241 278 szt., czyli 22,94% zakwalifikowanych drzewek jabłoni. W 2005 r. kwalifikowano po raz pierwszy drzewka odmiany 'Hisei Fuji’ Beni Shogun® (6970 szt.).
Tabela 3. Kwalifikacja drzewek poszczególnych odmian jabłoni w 2005 roku
