Podczas spotkań z polskimi sadownikami na ogół mówiono o agrotechnice, formach zbytu owoców, natomiast mało miejsca poświęcano informacjom dotyczącym opłacalności produkcji jabłek, która decyduje przecież o jej rozwoju.
Koszty produkcji
W numerze 5/2012 tyrolskiego czasopisma „Obstbau Weinbau”, w jednym z artykułów przedstawiono koszty produkcji jabłek w 5-hektarowym gospodarstwie, gdzie średni plon wynosi 60 t/ha, a po 20 latach eksploatacji stary sad zastępuje się nowym nasadzeniem. Produkcją owoców zajmuje się dwóch członków rodziny. Nakład pracy ręcznej na 1 ha wynosi 640 godz., w tym 300 godz. przypada na członków rodziny, pozostałe na siłę najemną. Koszt godziny pracy wynosi 12,58 €. Natomiast koszt założenia sadu z 3000–4000 drzew/ha, rusztowaniem oraz pracą ręczną i maszyn to wydatek 34 000– 40 000 €. Dodatkowe koszty to: deszczownia – 10 000 € i zabezpieczenie przed gradem – około 13 000 €/ha. Łączne nakłady inwestycyjne na założenie nowego sadu jabłoniowego to 57 000–63 000 €/ha.
Te najważniejsze koszty (wydatki, tab. 1) stanowią 52,5% kosztów całkowitych i jednostkowych. W tych kosztach bezpośrednich największy udział mają koszty pracy najemnej – około 35%, a materiałów około 20%. Natomiast raty amortyzacyjne i oprocentowanie kapitału wynoszą 30% kosztów całkowitych (tab. 2).
Koszt własnej pracy wyceniono na 3 774,0 €/ha i 6,29 eurocentów/godz., co stanowi około 17,4% kosztów całkowitych. Zimowe cięcie drzew kosztowało 1 000 €/ha, zbiór jabłek 843 €/ha, ich transport 415 €/ha, a opryskiwanie drzew 377 €/ha.
Koszty całkowite wyniosły 21 889,21 €/ha (36,48 eurocentów/kg jabłek). Przy plonie 40 t/ha koszty całkowite wynoszą 20 000 €/ha (0,45 eurocentów/ kg), a przy 70 t/ha – 22 000 €/ha (0,33 eurocentów/kg). Przy takich kosztach i cenie skupu 0,35 €/kg większość producentów rezygnuje z produkcji jabłek.
Relatywnie wysokie są koszty bezpośrednie, czyli bieżące wydatki, na co największy wpływ ma droga siła robocza. Koszty najemnej i własnej siły roboczej wynoszą około 7 800 €/ha (0,13 €/kg), co stanowi 35% kosztów całkowitych! Tak wysokie koszty są w wielu krajach Zachodniej Europy i powoli także w krajach południowej półkuli. Ma to wpływ na ograniczenie lub rezygnację z produkcji jabłek. Tak może być w przyszłości, gdyż koszty pracy przy produkcji jabłek nie spadną przy jednoczesnym wzroście cen ich skupu.
Inna ważna pozycja to koszty inwestycyjne, które szacuje się na 57 000– 63 000 €/ha. A są one konieczne, jeśli się chce osiągać 60 i więcej ton jabłek wysokiej jakości z hektara. Przy cenie skupu takich jabłek – około 0,50 €/kg – trzeba sprzedać 100–125 ton jabłek, aby pokryć koszty założenia nowego sadu jabłoniowego. Często ceny skupu są poniżej 0,50 €/kg.
Opłacalność produkcji w Polsce
Obecnie w Polsce, przy plonie 30 t jabłek z ha, całkowite koszty ich produkcji wynoszą 25 000–27 000 zł, w tym koszty bezpośrednie (wydatki) – około 9 000 zł (35%). Na niższe koszty całkowite, a zwłaszcza bezpośrednie, największy wpływ mają koszty pracy. Przy nakładzie około 750 godz./ha i 12–14 zł/godz., udział kosztów pracy wynosi 9% kosztów bezpośrednich i do 4% kosztów całkowitych.
Przy jednostkowych kosztach od 0,87–0,90 zł/kg i udziale jabłek wysokiej jakości 50–60%, produkcja tych owoców była jeszcze opłacalna. Przy niższym plonie, albo niższym udziale jabłek wysokiej jakości, bądź wyższym udziale jabłek starych odmian, koszty przewyższały dochód brutto.
W Południowym Tyrolu koszty produkcji wzrosły od 2010 r. o 6%. Nie ulega wątpliwości, że także w całym kraju będą rosły, może więcej niż o 6%. Szybciej będą rosły koszty pracy i materiałów. W sadach dobrze pielęgnowanych – nawet do 38 000 zł/ha. Uwzględniając także koszty oprocentowania ziemi oraz maszyn i urządzeń, około 5 000 zł/ha, koszty całkowite mogą wynieść około 43 000 zł/ha, w tym około 40% kosztów bezpośrednich. Przy dobrej pielęgnacji i normalnym przebiegu pogody średni plon wyniesie około 40 t/ha, a udział owoców wysokiej jakości, co najmniej 65–70%. Wtedy koszt jednostkowy wynosi 1,0–1,1 zł/kg, jesienią, bez kosztów przechowywania i opakowań. Przy udziale 65–70% jabłek wysokiej jakości i przewadze atrakcyjnych odmian, ceny skupu przewyższały koszty produkcji.
Gdyby w P olsce koszty produkcji wzrosły o dalsze 10 000 zł/ha, możemy być nadal konkurencyjni na europejskim rynku jabłek, pod warunkiem, że plony wzrosną do 50 t/ha, a udział jabłek wysokiej jakości atrakcyjnych odmian – powyżej 70%.
Takie plony i z tak wysokim udziałem jabłek wysokiej jakości są osiągalne w naszym kraju.
Wobec spadku produkcji jabłek w wielu krajach europejskich oraz importu z krajów południowej półkuli i Chin, przy normalnym urodzaju w Europie, cena skupu na europejskim rynku może się utrzymać na minimalnym poziomie 0,35–0,40 €/kg. Wtedy ceny naszych jabłek będą konkurencyjne nie tylko na europejskim rynku. Tę korzystną dla nas sytuację na rynku jabłek deserowych może pogorszyć spadek eksportu (poniżej 600 000 ton), umocnienie naszej waluty (do 3,0 zł/€) oraz znaczący wzrost kosztów pracy. Prawdopodobne wejście do strefy euro obniży opłacalność produkcji jabłek.
Powyższe obliczenia dotyczą oczywiście jabłek deserowych. Nadal jest szansa na wzrost produkcji jabłek przemysłowych, jeśli ceny ich skupu przekroczą 0,50 zł/kg.
Mając na uwadze wzrost kosztów produkcji i ewentualne obniżenie opłacalności, warto jeszcze dobrze wykorzystać „dobre czasy” i przygotować się na trudniejsze, przez zakładanie sadów z około 3 000 drzew/ha i bardzo atrakcyjnych odmian. Należy dobrze analizować potrzeby inwestycyjne, formy ułatwiające zbyt jabłek, a jedną z nich są dobrze zorganizowane grupy czy organizacje producentów. Wtedy można z optymizmem patrzeć w przyszłość. Nasze szanse są zdecydowanie większe niż wielu krajów, nie tylko w Europie.
Prof. dr hab. Eberhard Makosz
Towarzystwo Rozwoju Sadów Karłowych, Lublin
