Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci) jest powszechnie występującym, groźnym szkodnikiem wielu gatunków roślin. Jest to owad o długości ciała dochodzącej do 1,3 mm. Jego ubarwienie zmienia się wraz z wiekiem i zależy od stadium rozwojowego. Larwy i nimfy są żółtawe, natomiast osobniki dorosłe – ciemnobrunatne. Pod względem budowy ciała wszystkie stadia rozwojowe są do siebie dość podobne, a różnice dotyczą głównie rozmiarów i obecności lub braku skrzydeł.
Szkodliwe są larwy oraz osobniki dorosłe
Osobniki dorosłe wciornastków zimują w resztkach roślinnych na polach, w wierzchniej warstwie gleby, na miedzach oraz w przechowalniach. Wiosną owady zasiedlają różne gatunki roślin, zarówno uprawnych, jak i dziko rosnących. Samice składają jaja pojedynczo pod skórkę liści. Z jaj wylęgają się larwy, które żerują przez jakiś czas na roślinie, na której się wylęgły, a następnie przekształcają się w nimfy. W przeciwieństwie do larw, nimfy są mało aktywne i nie pobierają pokarmu. Swój rozwój przechodzą przeważnie w wierzchniej warstwie gleby lub pomiędzy przylegającymi do siebie liśćmi np. pora – na granicy wybielonej i zielonej części łodygi. Nimfy przekształcają się następnie w osobniki dorosłe, które rozpoczynają żerowanie oraz rozmnażanie na kolejnych roślinach. W ciągu roku w warunkach polowych rozwija się od 4 do 6 pokoleń wciornastków.
Stadium szkodliwym wciornastków są zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe, które odżywiając się nakłuwają poszczególne komórki miękiszowe liści i wysysają z nich soki. Do uszkodzonych, pustych komórek dostaje się powietrze, przez co na liściach obserwować można duże ilości drobnych, srebrzystych plamek. Przy silnym porażeniu plamki zlewają się ze sobą, a liście po pewnym czasie żółkną i zamierają. Można także na nich zaobserwować odchody wciornastków w postaci drobnych, czarnych punktów. Zaatakowane przez wciornastki rośliny słabiej rosną i dają gorszej jakości plon.
Wciornastki ukrywają się pomiędzy liśćmi
Zwalczanie wciornastków stwarza wiele trudności m.in. dlatego, że niełatwo je dostrzec. Na porze wciornastki lubią przebywać głównie pomiędzy liśćmi, z tego powodu często dla wielu plantatorów pozostają niewidoczne. Dopiero po delikatnym rozchyleniu liści i dokładnym przyjrzeniu się można je zaobserwować. W wyższych partiach rośliny wciornastki pojawiają się najczęściej dopiero podczas słonecznej i upalnej pogody. Wtedy też objawy żerowania na liściach są już wyraźne, a liczba wciornastków na roślinie duża.
Doświadczenia przeprowadzone w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach wskazują, że liczba szkodników znajdujących się na roślinie w rzeczywistości może być o kilkaset procent wyższa niż wynikałoby to z obserwacji przeprowadzonej na polu. „Chowanie się” wciornastków jest więc przyczyną zjawiska, którego czasem doświadczają plantatorzy, polegającego na tym, że na roślinach w pewnym momencie obserwuje się wyraźne objawy żerowania, nie widać natomiast samego szkodnika.
Kolejnym problemem przy zwalczaniu wciornastków jest ubogi asortyment środków ochrony roślin, które można zastosować do ich zwalczania w uprawie pora. Obecnie zarejestrowanych jest kilka preparatów do zwalczania wciornastków na porze, ale warto zwrócić uwagę, że wszystkie one należą do jednej grupy chemicznej (pyretroidy) i często mają tę samą substancję czynną. Oznacza to przede wszystkim ograniczoną możliwość stosowania rotacji środków ochrony roślin w celu zapobiegania powstawania zjawiska uodparniania się szkodników oraz obniżoną skuteczność zabiegów wykonywanych w ciepłych miesiącach letnich. Jeszcze gorzej przedstawia się sytuacja w uprawach ekologicznych, w których aktualnie nie ma ani jednego preparatu zakwalifikowanego do użycia przeciwko wciornastkom występującym na porach.
Zwalczanie wciornastka tytoniowca jest trudne także z tego powodu, że jest to organizm polifagiczny, tzn. mogący żerować na wielu różnych gatunkach roślin. W związku z tym może on nalatywać na plantacje pora zarówno z innych upraw, jak i z roślin dziko rosnących wokół pola przez cały sezon wegetacyjny.
Roślina uszkodzona przez wciornastki
[NEW_PAGE]Zastosowanie ziół do walki z wciornastkiem
Stosowanie uprawy współrzędnej, w celu ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi jest szeroko rozpowszechnione w gospodarstwach ekologicznych. Przy odpowiednim doborze gatunków taki system uprawy powoduje, że szkodnikom trudniej znaleźć odpowiednią roślinę żywicielską lub też są od niej odstraszane, co związane jest z wydzielaniem przez niektóre rośliny substancji chemicznych wykazujących działanie repelentne (odstraszające) w stosunku do szkodnika. Możliwość zastosowania substancji pochodzenia naturalnego do walki ze szkodnikami budzi duże zainteresowanie zarówno ze strony naukowców, jak i właścicieli gospodarstw ekologicznych.
W celu sprawdzenia, czy wybrane zioła mogą chronić w warunkach naturalnych uprawę przed wciornastkiem tytoniowcem w badaniach w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach por uprawiano współrzędnie z majerankiem, cząbrem i szałwią. Kontrolę stanowiła uprawa pora bez roślin towarzyszących. Przeprowadzone na polach doświadczalnych dwuletnie obserwacje wykazały pozytywny wpływ uprawy współrzędnej pora z majerankiem, cząbrem i szałwią na ograniczanie populacji wciornastka tytoniowca. W zależności od roku badań i stopnia nasilenia występowania szkodnika skuteczność działania ziół była zróżnicowana (od 10 do 75%), niemniej jednak zawsze liczba wciornastków na porze uprawianym z ziołami była niższa (przeciętnie o ok. 50%) w porównaniu z kombinacją kontrolną. Dość duże zróżnicowanie należy traktować w tym przypadku jako zjawisko całkowicie naturalne, gdyż w warunkach polowych wydzielanie przez zioła substancji lotnych w określonym przedziale czasowym nie jest jednakowe i zależy od wielu czynników. Podczas prowadzenia obserwacji stwierdzono również, że pod względem skuteczności w odstraszaniu wciornastka wszystkie trzy gatunki ziół są do siebie bardzo podobne i nie można wskazać, który z nich działa najefektywniej (tabela 1 i 2).
Skuteczność zależy natomiast z pewnością od odległości, jaka dzieli rośliny pora i zioła. W omawianych doświadczeniach w skład jednego zagonu wchodziło 9 rzędów pora wysianego w rozstawie 45 cm. W kombinacjach, w których zastosowano uprawę współrzędną, po obu stronach zagonu pora posadzono rozsadę jednego z gatunków ziół. Odległość minimalna między szałwią a pierwszym rzędem zagonu pora wynosiła przy sadzeniu 30 cm. Wraz ze zwiększaniem się odległości pomiędzy roślinami uprawianymi współrzędnie, obserwowano zwiększanie się liczebności wciornastków występujących na porze.
Dr Piotr Szafranek
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Fot. P. Szafranek
Artykuł pochodzi z numeru 6/2013 miesięcznika „Warzywa”
