W tym okresie warto również zwrócić uwagę na procesy, które dostarczają roślinie energii – fotosyntezę i oddychanie, oraz na czynniki decydujące o transporcie składników mineralnych.
Kwitnienie oraz zawiązywanie owoców
Podwaliny wysokości i jakości przyszłego plonu tworzą się w minionym sezonie. W czasie kwitnienia i po kwitnieniu drzew naszym zadaniem jest jedynie wykorzystać potencjał, jaki wytworzyły one w ubiegłym roku. Dorodne pąki kwiatowe zawiązują się bowiem tylko w przypadku dobrego zaopatrzenia drzew w asymilaty i składniki pokarmowe, takie jak azot, fosfor i potas. Ilość asymilatów natomiast jest proporcjonalna do prawidłowo zachodzącego procesu fotosyntezy i prawidłowego odprowadzania asymilatów do ich akceptorów. Ważną rolę w przebiegu tego procesu odgrywają też żelazo, magnez, mangan, chlor i potas.
Na zawiązywanie się pąków kwiatowych ogromny wpływ mają także m.in. podkładka, odmiana, wiek i siła wzrostu drzew, sposób cięcia i forma korony (dostęp światła), dostęp wody, wielkość plonowania w mijającym sezonie wegetacyjnym.
Tuż po zapłodnieniu komórki jajowej zaczyna rozwijać się owoc. Wzrost przyszłego jabłka jest zapoczątkowywany przez serię podziałów komórkowych, która trwa 4–6 tygodni. Następnie owoc rośnie dzięki powiększaniu się objętości jego komórek oraz przestrzeni międzykomórkowych. Zawiązek przyszłego jabłka po 20–25 dniach po zapłodnieniu osiąga średnicę 10–15 mm. W tej fazie dobowy przyrost jego średnicy może dochodzić do 0,5 mm. Okres, w którym owoce przyrastają dzięki powiększaniu się komórek, jest więc znacznie dłuższy niż czas, w którym się one dzielą.
W początkowej fazie wzrostu zawiązków owocowych coraz intensywniej rosną także liście, pędy i system korzeniowy. Na skutek tego liście oraz pędy stanowią silną konkurencję dla zawiązków w zaopatrzeniu w wodę, asymilaty i składniki mineralne.
Najszybszy przyrost wielkości jabłek w naszych warunkach klimatyczno- -glebowych ma miejsce w sierpniu, zaś około 4 tygodnie przed ich zbiorem tempo przyrostu objętości owoców stopniowo spada. W tych dwóch etapach wzrostu owoców z różną więc intensywnością zachodzą podstawowe procesy fizjologiczne. Od chwili zapłodnienia do momentu ustania podziałów komórkowych mamy w zawiązkach do czynienia z bardzo intensywnie zachodzącym procesem oddychania. Natomiast w czasie powiększania się komórek i gromadzenia w nich skrobi intensywność tego procesu wyraźnie spada. W jednym jabłku o wadze 150 g może znajdować się ponad 45 milionów komórek. Wartość ta dowodzi, jak ważne w docelowej wielkości jabłek jest właściwe zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe tuż po kwitnieniu.
Po kwitnieniu, w czasie podziałów komórkowych, czynnikiem, który limituje wzrost zawiązków, może być zaangażowany w procesy energetyczne fosfor, a w późniejszym okresie, gdy komórki zaczynają powiększać swoją objętość, decydującą rolę może odgrywać regulujący gospodarkę wodną potas, a także budujący ściany komórkowe wapń oraz bor.
W tym czasie nie można zapominać o azocie – materiale budulcowym przyszłych owoców, liści i pędów. Ponieważ wzrost zawiązków zależy od tempa przebiegu procesu fotosyntezy, wszystkie pierwiastki biorące udział w tym procesie mogą być pośrednio odpowiedzialne za tempo wzrostu owoców.
Zabiegi związane z nawożeniem, prowadzone w tym czasie, oddziałują także silnie na liczbę zawiązków, a w końcowym efekcie również na liczbę owoców pozostających na drzewie po opadzie czerwcowym.
[NEW_PAGE]Fosfor w glebie i roślinie
W naszych glebach fosfor występuje najczęściej w ilości 0,02–0,2% (od 800 do 8000 kg P2O5 na 1 ha) (Czuba 1986). Na zawartość tego pierwiastka w glebach mają wpływ materiał, z jakich wytworzyła się dana gleba, oraz procesy glebotwórcze, dzięki którym powstawała. Fosfor w glebie może występować w formie związków organicznych i mineralnych. Charakteryzują się one zróżnicowaną rozpuszczalnością w wodzie i w słabych kwasach, a co za tym idzie – różną dostępnością dla roślin.
Zawartość w glebie związków fosforu rozpuszczalnych w słabych kwasach decyduje o dostępności tego minerału dla roślin. Taki właśnie – dostępny dla roślin fosfor – stanowi tylko od 2% do 10% fosforu ogólnego zawartego w glebie.
Pobieranie fosforu z gleby przez rośliny podlega wielu ograniczeniom, najważniejszymi z nich są temperatura powietrza i odczyn gleby. Optymalna temperatura, w której jest on pobierany, wynosi 15–25°C (w zależności od uprawianego gatunku). Natomiast optymalny zakres pH gleby, w którym pobierany jest fosfor, to 5,5–7,2. Przy pH niższym niż 5,5 dostępność fosforu ograniczają jony glinu, a przy pH powyżej 7,2 – jony wapnia. Dostępność fosforu mogą także ograniczać takie czynniki, jak: nadmiar lub niedobór wody w glebie (susza lub zalanie gleby), nawożenie nawozami zawierającymi jony azotanowe, niska zawartość w glebie magnezu i potasu. Pobieranie fosforu przez system korzeniowy roślin jest największe w strefie włośnikowej korzeni. Rośliny pobierają go z gleby w postaci jonów ortofosforanowych. Natomiast pobieranie tego pierwiastka przez liście zależy od formy chemicznej fosforu występującego w nawozie, towarzyszącego kationu oraz odczynu cieczy roboczej.
Właściwy poziom odżywienia roślin fosforem wynosi 0,1–1,0%. Objawy niedoboru tego pierwiastka pojawiają się przy spadku jego zawartości poniżej 0,1%. Znaczna część pobieranego fosforu pozostaje w wakuoli, stanowiąc formę zapasową, w młodych roślinach nawet 80% tego składnika znajduje się w formie nieorganicznej (Grzebisz 2008). Pozostała część fosforu obecnego w roślinie wchodzi w skład związków organicznych o istotnym znaczeniu dla prawidłowo zachodzącego metabolizmu roślin i procesów reprodukcji. Udział fosforu w najważniejszych procesach gromadzenia i przekazywania energii w roślinach wynika z charakteru jego atomów – łatwego przyłączania i oddawania elektronów. Fosfor zwiększa też poziom tolerancji roślin na stresy abiotyczne i biotyczne.
Nawożenie dolistne fosforem
Objawy niedoboru fosforu w sadach drzew pestkowych i ziarnkowych zwykle pojawiają się w sezonach z chłodną i deszczową lub z chłodną i suchą wiosną. Istotne znaczenie ma temperatura, jaka panuje na początku wegetacji – sprzyja bądź ogranicza pobieranie tego pierwiastka. W wielu gospodarstwach stałym elementem praktyki sadowniczej jest wykonywanie zabiegów dolistnego nawożenia drzew fosforem w pierwszych tygodniach po kwitnieniu drzew, w czasie zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek. W tym okresie w zawiązkach zachodzą wspomniane już intensywne podziały komórkowe, stąd występuje duże zapotrzebowanie na energię. Intensywne dokarmianie dolistne roślin fosforem powinno być prowadzone do około 6 tygodnia po kwitnieniu drzew. Szczególną uwagę należy zwrócić na dolistne dokarmianie nim drzew w latach chłodnych (suchych lub mokrych). Opryskiwanie drzew fosforem w tym czasie wpływa pozytywnie na wielkość owoców i ich jędrność. Poszczególne odmiany jabłoni wykazują jednak różne zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Duże potrzeby w stosunku do niego mają m.in. ‘Jonagold’, ‘Ligol’, ‘Šampion’ i ‘Idared’. W planowaniu nawożenia fosforem drzew owocowych należy także uwzględnić możliwości pobierania tego pierwiastka przez podkładki. Najpopularniejsza w ostatnich latach podkładka ‘M.9’ indukuje niski poziom fosforu w liściach rosnących na niej odmian jabłoni (za Wójcikiem). Tę informację warto wykorzystać podczas planowania zabiegów nawożenia dolistnego, szczególnie dla odmian o większych wymaganiach w stosunku do fosforu.
Potas w glebie i roślinach
Zawartość potasu w glebie zależy głównie od jej składu mineralogicznego i mechanicznego oraz warunków klimatycznych (Czuba 1986). W mineralnych glebach Polski jest go od 0,9% do 2,3%. W glebie może znajdować się on w formach mniej lub bardziej dostępnych dla roślin. Potas zawarty w minerałach (glinokrzemiany i krzemiany) nie jest dostępny dla roślin, podobnie jak ten silnie związany z minerałami ilastymi (kompleksem sorpcyjnym gleby). Natomiast dostępny dla roślin jest potas wymienny i z roztworu glebowego.
Przebieg warunków atmosferycznych w ostatnich sezonach mógł przyczynić się do wymywania potasu z gleby.
Średnie, roczne straty K2O ocenia się na 10–30 kg/ha. Wymywaniu potasu z gleby sprzyja bowiem niski jej odczyn oraz duża ilość opadów. Proces ten zachodzi znacznie szybciej na glebach piaszczystych niż na glebach gliniastych. Rocznie sad jabłoniowy może pobrać do około 150 kg K/ha. Zaś z owocami przy plonie około 40 t/ha możemy wynieść z sadu około 60 kg K, ponadto pewna ilość tego składnika pozostaje także w zdrewniałych organach drzew. Dlatego rocznie jabłoniom powinniśmy dostarczyć 80–100 kg K/ ha. Oczywiście w bilansie uwzględniamy to, co pozostaje w sadzie – opadłe liście, zawiązki, kwiaty i rozdrobnione pędy po cięciu.
Stężenie potasu w roślinach jest wielokrotnie wyższe niż w roztworze glebowym. W związku z tym sam fakt pobierania jonów potasu wymaga aktywnej roli samej rośliny w tym procesie. Rzeczywista szybkość pobierania potasu zależy od stężenia składnika na powierzchni korzenia. Zatem o odżywieniu roślin potasem w większym stopniu decydują procesy zewnętrzne (środowisko wzrostu) niż wewnętrzne (potrzeby rośliny) (Grzebisz 2008). Pobieranie potasu ogranicza odczyn gleby poniżej pH 5,5 i powyżej 7,2, susza (brak wody w glebie) i temperatura przekraczająca 30oC, a także obecność w glebie jonów amonowych, brak w niej fosforu oraz nadmiar magnezu.
Potas w roślinie występuje jako jon (pierwiastek ten nie tworzy połączeń organicznych) i bierze udział w zachodzących w niej procesach osmotycznych. Jest zaangażowany we wzrost komórek – wzrost stężenia jonów w wakuoli komórki powoduje, po rozluźnieniu się ściany komórkowej, zwiększenie objętości komórki. Procesy osmotyczne regulują także pracę aparatów szparkowych.
W tym przypadku uwidacznia się wpływ potasu na gospodarkę wodną oraz na fotosyntezę – pośrednio, otwarcie aparatów szparkowych decyduje o docieraniu do roślin dwutlenku węgla. Potas aktywuje również enzymy biorące bezpośredni udział w procesach fotosyntezy, syntezy węglowodanów, białek i tłuszczów. Pierwiastek ten jest także odpowiedzialny za transport innych jonów i składników pokarmowych w ksylemie oraz organicznych i nieorganicznych związków we floemie.
Nawożenie dolistne potasem
Przy planowaniu nawożenia dolistnego drzew potasem, należy pamiętać o roli tego pierwiastka w odżywieniu roślin, uwzględnić potrzeby poszczególnych odmian oraz ograniczenia dotyczące podkładek. Szczególnie duże zapotrzebowanie na potas wykazuje ‘Gala’, zaś podkładki ‘M.9’ oraz ‘B 9’ indukują niski poziom tego pierwiastka w liściach rosnących na nich odmian (za Wójcikiem). W związku ze wspomnianym wcześniej relatywnie dużym zapotrzebowaniem na potas, sady jabłoniowe zwykle nawozi się dolistnie 4-, 5-krotnie w sezonie.
Liczba zabiegów, ilość wnoszonego z nawożeniem dolistnym potasu powinna być dostosowana do wymagań poszczególnych odmian i ich wrażliwości na jego niedobór. U takich odmian stosunkowo łatwo zachwiać w owocach stosunek potasu do wapnia i mieć problemy z właściwym zaopatrzeniem roślin w ten ostatni pierwiastek.
Pierwsze zabiegi potasem zaleca się wykonać po kwitnieniu, uwzględniając okresy, w których panują warunki niesprzyjające pobieraniu tego składnika. Szczególnej uwagi w przypadku potasu wymagają grusze. Drzewa tego gatunku są potasolubne, zwłaszcza odmiana ‘Konferencja’. Stosując tylko nawożenie dolistne, nie jesteśmy jednak w stanie wnieść do roślin odpowiedniej ilości potasu. Dlatego nawożenie dolistne tym pierwiastkiem jest wskazane tylko w momentach krytycznego zapotrzebowania roślin i trudnych warunków pobierania tego składnika z gleby.
Marcin Oleszczak
Ekoplon S.A.
