- Dąb biały (Quercus alba)
Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej — ojczyzny najrozmaitszych gatunków z tego rodzaju — gdzie ma do 50 m wysokości (u nas dorasta do 25–30 m). Jego kora jest jasnoszara i pęka dużymi, płaskimi, lekko odstającymi płatami. Liście mają zmienny kształt, często są głęboko i nieregularnie klapowane. Mogą osiągać ponad 20 cm długości, od spodu są białawe, a jesienią przybierają winnoczerwoną barwę. W polskich parkach, na przykład na Dolnym Śląsku, częściej od typowego gatunku spotyka się odmianę łyżkowatą tego dębu (Q. alba 'E l o n g a t a') o blaszkach liściowych węższych i wybrzuszonych ku górze. Dąb biały jest obecnie rzadko u nas spotykany, ale ze względu na odporność na mróz i dość szybki wzrost zasługuje na rozpowszechnienie. Jego nasiona kiełkują już jesienią, wkrótce po opadnięciu.
- Dąb błotny (Q. palustris)
Także pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej (w Stanach Zjednoczonych uprawia się kilka jego odmian). Wyrasta do 25–35 m wysokości, a stare drzewa są łatwe do rozpoznania — mają zwisające dolne gałęzie oraz małe owoce, osadzone w bardzo płytkich miseczkach. Liście tego gatunku (rys. 1) jesienią przebarwiają się na czerwono.
Wymaga gleb wilgotnych i rośnie powoli. Po dębie czerwonym jest to stosunkowo najczęściej spotykany w Polsce gatunek obcego pochodzenia. Uprawiany jest przede wszystkim w zachodniej i południowo-zachodniej części kraju. Na Opolszczyźnie (Moszna, Dobra) można spotkać drzewa dębu błotnego zasiedlone przez jemiołę pospolitą. Jedną z nowszych odmian dębu błotnego, polecaną również do małych ogrodów, jest karłowa 'G r e e n D w a r f' (fot. 1).
- Dąb burgundzki (Q. cerris)
Nazywany bywa też frędzelkowatym. Pochodzi z południowej i południowo-wschodniej Europy oraz z Azji Mniejszej. W ojczyźnie drzewa mogą osiągać do 30–35 m wysokości, u nas — do 20 m. Liście (6–15 cm długości) są zmiennego kształtu, regularnie lub nieregularnie klapowane, od spodu (zwłaszcza młode) pokryte miękkim kutnerem. Żołędzie tego gatunku są dość duże i do połowy tkwią w miseczce, pokrytej na zewnątrz długimi frędzelkowatymi łuskami. Owoce dojrzewają w drugim roku. Dąb burgundzki spotykany jest w parkach zachodniej części kraju oraz w lasach, gdzie czasami sam się rozsiewa. W młodości gatunek ten jest stosunkowo wrażliwy na niską temperaturę, ale w starszym wieku staje się wystarczająco wytrzymały na mróz. Ma kilka odmian:
— a u s t r i a c k a (Q. cerris var. a u s t r i a c a) ma liście mniejsze niż u gatunku, na wierzchołku i u nasady wyciągnięte oraz równomierne klapy do 1 cm długości;
— s t r z ę p o l i s t n a (Q. cerris 'L a c i n i a t a'), jej liście są bardzo zróżnicowane: od pierzasto wcinanych aż do podzielonych, często podwójnie pierzasto wcinane, czasami bardzo wąskie, kędzierzawe;
— p s t r o l i s t n a (Q. cerris 'V a r i e g a t a') ma liście na brzegu kremowo zabarwione.
- Dąb czerwony (Q. rubra)
Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej. Drzewo wytwarza szeroką koronę i dorasta do 20–25 m wysokości. Duże liście tego gatunku (do 20 cm długości) są dość głęboko klapowane, a klapy ząbkowato zakończone (fot. 2, rys. 2).
Jesienią liście przybierają kolor czerwonobrązowy lub czerwony, a sztucznie barwione bywają używane w bukieciarstwie. Żołędzie — szerokie, ale niezbyt długie — tkwią w płytkich miseczkach. Jest to najczęściej u nas spotykany obcy gatunek dębu (plasuje się również w czołówce wśród drzew obcego pochodzenia w Polsce). Zalicza się go do drzew szybko rosnących oraz — ze względu na odporność na zanieczyszczenia powietrza — do najbardziej przydatnych do uprawy w miastach i okręgach przemysłowych. Dąb czerwony odnawia się u nas przez samosiew, jest odporny na mróz, ale żyje znacznie krócej niż gatunki rodzime. Bywa również zasiedlany przez jemiołę pospolitą. W Stanach Zjednoczonych znane są jego mieszańce z dębem czarnym (Q. nigra). W Polsce spotyka się kilka odmian dębu czerwonego:
— z ł o c i s t ą (Q. rubra 'A u r e a'), młode liście ma złocistożółte, później jasnozielone, a jesienią żółte;
— o k a z a ł ą (Q. rubra 'S p l e n d e n s'), pochodzi ze Stanów Zjednoczonych i ma jesienią liście wyjątkowo intensywnie i pięknie zabarwione na czerwono;
— S c h r e f e l d a (Q. robur 'S c h r e f e l d i i'), wywodzi się ze szkółek mużakowskich (Muskau = Mużaków nad Nysą Łużycką) i bywa spotykana na południowym zachodzie kraju; liście tej odmiany mają bardzo głęboko wcinane klapy, często leżące regularnie jedna nad drugą, klinowatą nasadę oraz zwieszony w dół ogonek.
- Dąb dwubarwny (Q. bicolor)
Pochodzi ze wschodniej i środkowej części Ameryki Północnej. Drzewa wyrastają do 20–30 m wysokości i często tworzą zaokrąglone korony. Liście tego gatunku (do 18 cm długości) są odwrotnie jajowate, mają zmienny kształt (czasami bywają tylko pofalowane na brzegu) oraz klinowatą nasadę. Jesienią zmieniają barwę na pomarańczowoczerwoną. Żołędzie prawie w całości schowane są w miseczce. U nas dąb ten spotykany jest rzadko, w zachodniej części kraju (w 1999 roku znalazłem ładny okaz w parku w Wejherowie, na Pobrzeżu Kaszubskim).
- Dąb gontowy (Q. imbricaria)
Dziko rośnie w Stanach Zjednoczonych, od Pensylwanii do Georgii i na zachód — do Nebraski i Arkansas. W ojczyźnie rośnie na żyznych i wilgotnych glebach. Drzewa dorastają do 20 m wysokości. Ich korony są najpierw stożkowate, a w starszym wieku się rozszerzają. Liście (do 15 cm długości) są całobrzegie, szerokolancetowate lub wąskoeliptyczne, na szczycie zaostrzone bądź tępe. Jesienią przybierają brązowawą barwę. U nas gatunek ten spotyka się bardzo rzadko, chociaż jest wystarczająco odporny na mróz. Dawniej z jego drewna sporządzano w USA gonty do krycia dachów. W ojczyźnie znane są naturalne mieszańce powstałe z jego udziałem.
- Dąb kaukaski (Q. macranthera)
Ojczyzną tego gatunku jest Kaukaz, północna Anatolia (Turcja) oraz południowe wybrzeże Morza Kaspijskiego. Drzewo to, o szerokiej koronie, osiąga do 20 m wysokości. Jego liście (do 18 cm długości) są odwrotnie jajowate, regularnie i raczej płytko klapowane, na spodzie pokryte miękkim kutnerem. Żołędzie osadzone są w miseczkach gęsto pokrytych łuskowatymi włoskami. W Polsce spotykany jest rzadko — prawdopodobnie jeden z najgrubszych okazów, o obwodzie około 300 cm i wysokości 20 m (szczepiony na dębie szypułkowym), rośnie w parku w Chorzeminie (powiat Wolsztyn, woj. wielkopolskie). Dąb kaukaski zasługuje na szersze rozpowszechnienie, ponieważ jest wystarczająco odporny na mróz.
- Dąb szkarłatny (Q. coccinea)
Występuje w Stanach Zjednoczonych — od Maine na północy, do Florydy na południu oraz na zachód do Minnesoty i Missouri. Drzewa mogą osiągać do 20–25 m wysokości i tworzą luźne, zaokrąglone korony. Liście mają kształt podobny do liści dębu czerwonego, ale są mniejsze, głębiej wcinane, a jesienią zmieniają barwę na szkarłatnoczerwoną. Żołędzie prawie w całości ukryte są w miseczkach. Ten cenny dla parków i zieleni miejskiej gatunek, spotykany czasami w zachodniej części Polski, często bywa mylony z dębem czerwonym. W młodości jest nieco wrażliwy na niską temperaturę, później staje się wystarczająco odporny na mróz.
- Dąb węgierski (Q. frainetto, syn. Q. conferta)
W stanie naturalnym występuje w południowych Włoszech, na Węgrzech oraz na Bałkanach. Drzewa dorastają do 20–30 m wysokości, przypominają dąb kaukaski. Ich korony są najpierw dość wąskie, później stają się coraz szersze, a zewnętrzne gałęzie się przewieszają. Liście tego gatunku są odwrotnie jajowate, mają zmienny kształt i wielkość, ale są regularnie klapowane (rys. 3), a na spodzie pokryte gęstym kutnerem. Żołędzie — podobne do żołędzi dębu szypułkowego — tkwią w miseczkach pokrytych łuskowatymi włoskami. Ten wartościowy dla parków miejskich gatunek rośnie dość szybko, jest wytrzymały na suszę oraz wystarczająco odporny na mróz. Duże okazy rosną, na przykład, w Szczecinie.
- Dąb wielkoowocowy (Q. macrocarpa)
W stanie naturalnym występuje w Ameryce Północnej, od Nowej Szkocji na północy do Pensylwanii na południu oraz na zachód do Manitoby i Teksasu. W ojczyźnie drzewa są olbrzymie — dorastają do 50 m wysokości, w uprawie osiągają połowę tych wymiarów. Liście dębu wielkoowocowego są duże (do około 30 cm długości), zwykle najszersze powyżej połowy blaszki i mają zmienny kształt. Żołędzie prawie w całości ukryte są w głębokich miseczkach, których górna część (pokryta frędzelkowatymi włoskami) tworzy wokół owoców charakterystyczny "kołnierzyk". To warte rozpowszechnienia, ładne drzewo wymaga dużej przestrzeni oraz żyznej i świeżej gleby.
- Inne dęby
W Szczecinie (na przykład na cmentarzu Centralnym) rośnie stary okaz dębu o liściach zawsze zielonych, noszący nazwę Q. x turneri 'Pseudoturneri'. Jest to przypuszczalnie krzyżówka zawsze zielonego dębu ostrolistnego (Q. ilex) i dębu szypułkowego (Q. robur), znaleziona około 250 lat temu na Wyspach Brytyjskich. W zależności od surowości zimy, drzewo utrzymuje w tym czasie mniej lub więcej liści.
W najcieplejszych rejonach Polski można by spróbować uprawiać dąb libański (Q. libani), ładne drzewo o szerokiej i luźnej koronie, wyrastające w ojczyźnie (Syria, Liban) do 10 m wysokości. Jego liście, mające do 10 cm długości, mniej lub bardziej lancetowate, jesienią przebarwiają się na czerwono lub żółto.
W swoim czasie w parku o charakterze arboretum w Prószkowie koło Opola rosły także dąb kasztanowaty (Q. castaneaefolia) oraz piłkowany (Q. serrata).
W obrębie rodzaju Quercus, oprócz olbrzymich dębów szypułkowych czy wielkoowocowych, znajdują się również "liliputy". Na przykład dąb niski (Q. pumila), rosnący na suchszych miejscach bagien Okefenokee, w amerykańskich stanach Georgia i Floryda osiąga zaledwie do 1 m wysokości.
Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej — ojczyzny najrozmaitszych gatunków z tego rodzaju — gdzie ma do 50 m wysokości (u nas dorasta do 25–30 m). Jego kora jest jasnoszara i pęka dużymi, płaskimi, lekko odstającymi płatami. Liście mają zmienny kształt, często są głęboko i nieregularnie klapowane. Mogą osiągać ponad 20 cm długości, od spodu są białawe, a jesienią przybierają winnoczerwoną barwę. W polskich parkach, na przykład na Dolnym Śląsku, częściej od typowego gatunku spotyka się odmianę łyżkowatą tego dębu (Q. alba 'E l o n g a t a') o blaszkach liściowych węższych i wybrzuszonych ku górze. Dąb biały jest obecnie rzadko u nas spotykany, ale ze względu na odporność na mróz i dość szybki wzrost zasługuje na rozpowszechnienie. Jego nasiona kiełkują już jesienią, wkrótce po opadnięciu.
- Dąb błotny (Q. palustris)
Także pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej (w Stanach Zjednoczonych uprawia się kilka jego odmian). Wyrasta do 25–35 m wysokości, a stare drzewa są łatwe do rozpoznania — mają zwisające dolne gałęzie oraz małe owoce, osadzone w bardzo płytkich miseczkach. Liście tego gatunku (rys. 1) jesienią przebarwiają się na czerwono.
 |
Wymaga gleb wilgotnych i rośnie powoli. Po dębie czerwonym jest to stosunkowo najczęściej spotykany w Polsce gatunek obcego pochodzenia. Uprawiany jest przede wszystkim w zachodniej i południowo-zachodniej części kraju. Na Opolszczyźnie (Moszna, Dobra) można spotkać drzewa dębu błotnego zasiedlone przez jemiołę pospolitą. Jedną z nowszych odmian dębu błotnego, polecaną również do małych ogrodów, jest karłowa 'G r e e n D w a r f' (fot. 1).
 |
- Dąb burgundzki (Q. cerris)
Nazywany bywa też frędzelkowatym. Pochodzi z południowej i południowo-wschodniej Europy oraz z Azji Mniejszej. W ojczyźnie drzewa mogą osiągać do 30–35 m wysokości, u nas — do 20 m. Liście (6–15 cm długości) są zmiennego kształtu, regularnie lub nieregularnie klapowane, od spodu (zwłaszcza młode) pokryte miękkim kutnerem. Żołędzie tego gatunku są dość duże i do połowy tkwią w miseczce, pokrytej na zewnątrz długimi frędzelkowatymi łuskami. Owoce dojrzewają w drugim roku. Dąb burgundzki spotykany jest w parkach zachodniej części kraju oraz w lasach, gdzie czasami sam się rozsiewa. W młodości gatunek ten jest stosunkowo wrażliwy na niską temperaturę, ale w starszym wieku staje się wystarczająco wytrzymały na mróz. Ma kilka odmian:
— a u s t r i a c k a (Q. cerris var. a u s t r i a c a) ma liście mniejsze niż u gatunku, na wierzchołku i u nasady wyciągnięte oraz równomierne klapy do 1 cm długości;
— s t r z ę p o l i s t n a (Q. cerris 'L a c i n i a t a'), jej liście są bardzo zróżnicowane: od pierzasto wcinanych aż do podzielonych, często podwójnie pierzasto wcinane, czasami bardzo wąskie, kędzierzawe;
— p s t r o l i s t n a (Q. cerris 'V a r i e g a t a') ma liście na brzegu kremowo zabarwione.
- Dąb czerwony (Q. rubra)
Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej. Drzewo wytwarza szeroką koronę i dorasta do 20–25 m wysokości. Duże liście tego gatunku (do 20 cm długości) są dość głęboko klapowane, a klapy ząbkowato zakończone (fot. 2, rys. 2).
 |
 |
Jesienią liście przybierają kolor czerwonobrązowy lub czerwony, a sztucznie barwione bywają używane w bukieciarstwie. Żołędzie — szerokie, ale niezbyt długie — tkwią w płytkich miseczkach. Jest to najczęściej u nas spotykany obcy gatunek dębu (plasuje się również w czołówce wśród drzew obcego pochodzenia w Polsce). Zalicza się go do drzew szybko rosnących oraz — ze względu na odporność na zanieczyszczenia powietrza — do najbardziej przydatnych do uprawy w miastach i okręgach przemysłowych. Dąb czerwony odnawia się u nas przez samosiew, jest odporny na mróz, ale żyje znacznie krócej niż gatunki rodzime. Bywa również zasiedlany przez jemiołę pospolitą. W Stanach Zjednoczonych znane są jego mieszańce z dębem czarnym (Q. nigra). W Polsce spotyka się kilka odmian dębu czerwonego:
— z ł o c i s t ą (Q. rubra 'A u r e a'), młode liście ma złocistożółte, później jasnozielone, a jesienią żółte;
— o k a z a ł ą (Q. rubra 'S p l e n d e n s'), pochodzi ze Stanów Zjednoczonych i ma jesienią liście wyjątkowo intensywnie i pięknie zabarwione na czerwono;
— S c h r e f e l d a (Q. robur 'S c h r e f e l d i i'), wywodzi się ze szkółek mużakowskich (Muskau = Mużaków nad Nysą Łużycką) i bywa spotykana na południowym zachodzie kraju; liście tej odmiany mają bardzo głęboko wcinane klapy, często leżące regularnie jedna nad drugą, klinowatą nasadę oraz zwieszony w dół ogonek.
- Dąb dwubarwny (Q. bicolor)
Pochodzi ze wschodniej i środkowej części Ameryki Północnej. Drzewa wyrastają do 20–30 m wysokości i często tworzą zaokrąglone korony. Liście tego gatunku (do 18 cm długości) są odwrotnie jajowate, mają zmienny kształt (czasami bywają tylko pofalowane na brzegu) oraz klinowatą nasadę. Jesienią zmieniają barwę na pomarańczowoczerwoną. Żołędzie prawie w całości schowane są w miseczce. U nas dąb ten spotykany jest rzadko, w zachodniej części kraju (w 1999 roku znalazłem ładny okaz w parku w Wejherowie, na Pobrzeżu Kaszubskim).
- Dąb gontowy (Q. imbricaria)
Dziko rośnie w Stanach Zjednoczonych, od Pensylwanii do Georgii i na zachód — do Nebraski i Arkansas. W ojczyźnie rośnie na żyznych i wilgotnych glebach. Drzewa dorastają do 20 m wysokości. Ich korony są najpierw stożkowate, a w starszym wieku się rozszerzają. Liście (do 15 cm długości) są całobrzegie, szerokolancetowate lub wąskoeliptyczne, na szczycie zaostrzone bądź tępe. Jesienią przybierają brązowawą barwę. U nas gatunek ten spotyka się bardzo rzadko, chociaż jest wystarczająco odporny na mróz. Dawniej z jego drewna sporządzano w USA gonty do krycia dachów. W ojczyźnie znane są naturalne mieszańce powstałe z jego udziałem.
- Dąb kaukaski (Q. macranthera)
Ojczyzną tego gatunku jest Kaukaz, północna Anatolia (Turcja) oraz południowe wybrzeże Morza Kaspijskiego. Drzewo to, o szerokiej koronie, osiąga do 20 m wysokości. Jego liście (do 18 cm długości) są odwrotnie jajowate, regularnie i raczej płytko klapowane, na spodzie pokryte miękkim kutnerem. Żołędzie osadzone są w miseczkach gęsto pokrytych łuskowatymi włoskami. W Polsce spotykany jest rzadko — prawdopodobnie jeden z najgrubszych okazów, o obwodzie około 300 cm i wysokości 20 m (szczepiony na dębie szypułkowym), rośnie w parku w Chorzeminie (powiat Wolsztyn, woj. wielkopolskie). Dąb kaukaski zasługuje na szersze rozpowszechnienie, ponieważ jest wystarczająco odporny na mróz.
- Dąb szkarłatny (Q. coccinea)
Występuje w Stanach Zjednoczonych — od Maine na północy, do Florydy na południu oraz na zachód do Minnesoty i Missouri. Drzewa mogą osiągać do 20–25 m wysokości i tworzą luźne, zaokrąglone korony. Liście mają kształt podobny do liści dębu czerwonego, ale są mniejsze, głębiej wcinane, a jesienią zmieniają barwę na szkarłatnoczerwoną. Żołędzie prawie w całości ukryte są w miseczkach. Ten cenny dla parków i zieleni miejskiej gatunek, spotykany czasami w zachodniej części Polski, często bywa mylony z dębem czerwonym. W młodości jest nieco wrażliwy na niską temperaturę, później staje się wystarczająco odporny na mróz.
- Dąb węgierski (Q. frainetto, syn. Q. conferta)
W stanie naturalnym występuje w południowych Włoszech, na Węgrzech oraz na Bałkanach. Drzewa dorastają do 20–30 m wysokości, przypominają dąb kaukaski. Ich korony są najpierw dość wąskie, później stają się coraz szersze, a zewnętrzne gałęzie się przewieszają. Liście tego gatunku są odwrotnie jajowate, mają zmienny kształt i wielkość, ale są regularnie klapowane (rys. 3), a na spodzie pokryte gęstym kutnerem. Żołędzie — podobne do żołędzi dębu szypułkowego — tkwią w miseczkach pokrytych łuskowatymi włoskami. Ten wartościowy dla parków miejskich gatunek rośnie dość szybko, jest wytrzymały na suszę oraz wystarczająco odporny na mróz. Duże okazy rosną, na przykład, w Szczecinie.
 |
- Dąb wielkoowocowy (Q. macrocarpa)
W stanie naturalnym występuje w Ameryce Północnej, od Nowej Szkocji na północy do Pensylwanii na południu oraz na zachód do Manitoby i Teksasu. W ojczyźnie drzewa są olbrzymie — dorastają do 50 m wysokości, w uprawie osiągają połowę tych wymiarów. Liście dębu wielkoowocowego są duże (do około 30 cm długości), zwykle najszersze powyżej połowy blaszki i mają zmienny kształt. Żołędzie prawie w całości ukryte są w głębokich miseczkach, których górna część (pokryta frędzelkowatymi włoskami) tworzy wokół owoców charakterystyczny "kołnierzyk". To warte rozpowszechnienia, ładne drzewo wymaga dużej przestrzeni oraz żyznej i świeżej gleby.
- Inne dęby
W Szczecinie (na przykład na cmentarzu Centralnym) rośnie stary okaz dębu o liściach zawsze zielonych, noszący nazwę Q. x turneri 'Pseudoturneri'. Jest to przypuszczalnie krzyżówka zawsze zielonego dębu ostrolistnego (Q. ilex) i dębu szypułkowego (Q. robur), znaleziona około 250 lat temu na Wyspach Brytyjskich. W zależności od surowości zimy, drzewo utrzymuje w tym czasie mniej lub więcej liści.
W najcieplejszych rejonach Polski można by spróbować uprawiać dąb libański (Q. libani), ładne drzewo o szerokiej i luźnej koronie, wyrastające w ojczyźnie (Syria, Liban) do 10 m wysokości. Jego liście, mające do 10 cm długości, mniej lub bardziej lancetowate, jesienią przebarwiają się na czerwono lub żółto.
W swoim czasie w parku o charakterze arboretum w Prószkowie koło Opola rosły także dąb kasztanowaty (Q. castaneaefolia) oraz piłkowany (Q. serrata).
W obrębie rodzaju Quercus, oprócz olbrzymich dębów szypułkowych czy wielkoowocowych, znajdują się również "liliputy". Na przykład dąb niski (Q. pumila), rosnący na suchszych miejscach bagien Okefenokee, w amerykańskich stanach Georgia i Floryda osiąga zaledwie do 1 m wysokości.
– Dąb biały (Quercus alba)
Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej — ojczyzny najrozmaitszych gatunków z tego rodzaju — gdzie ma do 50 m wysokości (u nas dorasta do 25–30 m). Jego kora jest jasnoszara i pęka dużymi, płaskimi, lekko odstającymi płatami. Liście mają zmienny kształt, często są głęboko i nieregularnie klapowane. Mogą osiągać ponad 20 cm długości, od spodu są białawe, a jesienią przybierają winnoczerwoną barwę. W polskich parkach, na przykład na Dolnym Śląsku, częściej od typowego gatunku spotyka się odmianę łyżkowatą tego dębu (Q. alba 'E l o n g a t a’) o blaszkach liściowych węższych i wybrzuszonych ku górze. Dąb biały jest obecnie rzadko u nas spotykany, ale ze względu na odporność na mróz i dość szybki wzrost zasługuje na rozpowszechnienie. Jego nasiona kiełkują już jesienią, wkrótce po opadnięciu.
– Dąb błotny (Q. palustris)
Także pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej (w Stanach Zjednoczonych uprawia się kilka jego odmian). Wyrasta do 25–35 m wysokości, a stare drzewa są łatwe do rozpoznania — mają zwisające dolne gałęzie oraz małe owoce, osadzone w bardzo płytkich miseczkach. Liście tego gatunku (rys. 1) jesienią przebarwiają się na czerwono.
|
Wymaga gleb wilgotnych i rośnie powoli. Po dębie czerwonym jest to stosunkowo najczęściej spotykany w Polsce gatunek obcego pochodzenia. Uprawiany jest przede wszystkim w zachodniej i południowo-zachodniej części kraju. Na Opolszczyźnie (Moszna, Dobra) można spotkać drzewa dębu błotnego zasiedlone przez jemiołę pospolitą. Jedną z nowszych odmian dębu błotnego, polecaną również do małych ogrodów, jest karłowa 'G r e e n D w a r f’ (fot. 1).
|
– Dąb burgundzki (Q. cerris)
Nazywany bywa też frędzelkowatym. Pochodzi z południowej i południowo-wschodniej Europy oraz z Azji Mniejszej. W ojczyźnie drzewa mogą osiągać do 30–35 m wysokości, u nas — do 20 m. Liście (6–15 cm długości) są zmiennego kształtu, regularnie lub nieregularnie klapowane, od spodu (zwłaszcza młode) pokryte miękkim kutnerem. Żołędzie tego gatunku są dość duże i do połowy tkwią w miseczce, pokrytej na zewnątrz długimi frędzelkowatymi łuskami. Owoce dojrzewają w drugim roku. Dąb burgundzki spotykany jest w parkach zachodniej części kraju oraz w lasach, gdzie czasami sam się rozsiewa. W młodości gatunek ten jest stosunkowo wrażliwy na niską temperaturę, ale w starszym wieku staje się wystarczająco wytrzymały na mróz. Ma kilka odmian:
— a u s t r i a c k a (Q. cerris var. a u s t r i a c a) ma liście mniejsze niż u gatunku, na wierzchołku i u nasady wyciągnięte oraz równomierne klapy do 1 cm długości;
— s t r z ę p o l i s t n a (Q. cerris 'L a c i n i a t a’), jej liście są bardzo zróżnicowane: od pierzasto wcinanych aż do podzielonych, często podwójnie pierzasto wcinane, czasami bardzo wąskie, kędzierzawe;
— p s t r o l i s t n a (Q. cerris 'V a r i e g a t a’) ma liście na brzegu kremowo zabarwione.
– Dąb czerwony (Q. rubra)
Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej. Drzewo wytwarza szeroką koronę i dorasta do 20–25 m wysokości. Duże liście tego gatunku (do 20 cm długości) są dość głęboko klapowane, a klapy ząbkowato zakończone (fot. 2, rys. 2).
|
|
Jesienią liście przybierają kolor czerwonobrązowy lub czerwony, a sztucznie barwione bywają używane w bukieciarstwie. Żołędzie — szerokie, ale niezbyt długie — tkwią w płytkich miseczkach. Jest to najczęściej u nas spotykany obcy gatunek dębu (plasuje się również w czołówce wśród drzew obcego pochodzenia w Polsce). Zalicza się go do drzew szybko rosnących oraz — ze względu na odporność na zanieczyszczenia powietrza — do najbardziej przydatnych do uprawy w miastach i okręgach przemysłowych. Dąb czerwony odnawia się u nas przez samosiew, jest odporny na mróz, ale żyje znacznie krócej niż gatunki rodzime. Bywa również zasiedlany przez jemiołę pospolitą. W Stanach Zjednoczonych znane są jego mieszańce z dębem czarnym (Q. nigra). W Polsce spotyka się kilka odmian dębu czerwonego:
— z ł o c i s t ą (Q. rubra 'A u r e a’), młode liście ma złocistożółte, później jasnozielone, a jesienią żółte;
— o k a z a ł ą (Q. rubra 'S p l e n d e n s’), pochodzi ze Stanów Zjednoczonych i ma jesienią liście wyjątkowo intensywnie i pięknie zabarwione na czerwono;
— S c h r e f e l d a (Q. robur 'S c h r e f e l d i i’), wywodzi się ze szkółek mużakowskich (Muskau = Mużaków nad Nysą Łużycką) i bywa spotykana na południowym zachodzie kraju; liście tej odmiany mają bardzo głęboko wcinane klapy, często leżące regularnie jedna nad drugą, klinowatą nasadę oraz zwieszony w dół ogonek.
– Dąb dwubarwny (Q. bicolor)
Pochodzi ze wschodniej i środkowej części Ameryki Północnej. Drzewa wyrastają do 20–30 m wysokości i często tworzą zaokrąglone korony. Liście tego gatunku (do 18 cm długości) są odwrotnie jajowate, mają zmienny kształt (czasami bywają tylko pofalowane na brzegu) oraz klinowatą nasadę. Jesienią zmieniają barwę na pomarańczowoczerwoną. Żołędzie prawie w całości schowane są w miseczce. U nas dąb ten spotykany jest rzadko, w zachodniej części kraju (w 1999 roku znalazłem ładny okaz w parku w Wejherowie, na Pobrzeżu Kaszubskim).
– Dąb gontowy (Q. imbricaria)
Dziko rośnie w Stanach Zjednoczonych, od Pensylwanii do Georgii i na zachód — do Nebraski i Arkansas. W ojczyźnie rośnie na żyznych i wilgotnych glebach. Drzewa dorastają do 20 m wysokości. Ich korony są najpierw stożkowate, a w starszym wieku się rozszerzają. Liście (do 15 cm długości) są całobrzegie, szerokolancetowate lub wąskoeliptyczne, na szczycie zaostrzone bądź tępe. Jesienią przybierają brązowawą barwę. U nas gatunek ten spotyka się bardzo rzadko, chociaż jest wystarczająco odporny na mróz. Dawniej z jego drewna sporządzano w USA gonty do krycia dachów. W ojczyźnie znane są naturalne mieszańce powstałe z jego udziałem.
– Dąb kaukaski (Q. macranthera)
Ojczyzną tego gatunku jest Kaukaz, północna Anatolia (Turcja) oraz południowe wybrzeże Morza Kaspijskiego. Drzewo to, o szerokiej koronie, osiąga do 20 m wysokości. Jego liście (do 18 cm długości) są odwrotnie jajowate, regularnie i raczej płytko klapowane, na spodzie pokryte miękkim kutnerem. Żołędzie osadzone są w miseczkach gęsto pokrytych łuskowatymi włoskami. W Polsce spotykany jest rzadko — prawdopodobnie jeden z najgrubszych okazów, o obwodzie około 300 cm i wysokości 20 m (szczepiony na dębie szypułkowym), rośnie w parku w Chorzeminie (powiat Wolsztyn, woj. wielkopolskie). Dąb kaukaski zasługuje na szersze rozpowszechnienie, ponieważ jest wystarczająco odporny na mróz.
– Dąb szkarłatny (Q. coccinea)
Występuje w Stanach Zjednoczonych — od Maine na północy, do Florydy na południu oraz na zachód do Minnesoty i Missouri. Drzewa mogą osiągać do 20–25 m wysokości i tworzą luźne, zaokrąglone korony. Liście mają kształt podobny do liści dębu czerwonego, ale są mniejsze, głębiej wcinane, a jesienią zmieniają barwę na szkarłatnoczerwoną. Żołędzie prawie w całości ukryte są w miseczkach. Ten cenny dla parków i zieleni miejskiej gatunek, spotykany czasami w zachodniej części Polski, często bywa mylony z dębem czerwonym. W młodości jest nieco wrażliwy na niską temperaturę, później staje się wystarczająco odporny na mróz.
– Dąb węgierski (Q. frainetto, syn. Q. conferta)
W stanie naturalnym występuje w południowych Włoszech, na Węgrzech oraz na Bałkanach. Drzewa dorastają do 20–30 m wysokości, przypominają dąb kaukaski. Ich korony są najpierw dość wąskie, później stają się coraz szersze, a zewnętrzne gałęzie się przewieszają. Liście tego gatunku są odwrotnie jajowate, mają zmienny kształt i wielkość, ale są regularnie klapowane (rys. 3), a na spodzie pokryte gęstym kutnerem. Żołędzie — podobne do żołędzi dębu szypułkowego — tkwią w miseczkach pokrytych łuskowatymi włoskami. Ten wartościowy dla parków miejskich gatunek rośnie dość szybko, jest wytrzymały na suszę oraz wystarczająco odporny na mróz. Duże okazy rosną, na przykład, w Szczecinie.
|
– Dąb wielkoowocowy (Q. macrocarpa)
W stanie naturalnym występuje w Ameryce Północnej, od Nowej Szkocji na północy do Pensylwanii na południu oraz na zachód do Manitoby i Teksasu. W ojczyźnie drzewa są olbrzymie — dorastają do 50 m wysokości, w uprawie osiągają połowę tych wymiarów. Liście dębu wielkoowocowego są duże (do około 30 cm długości), zwykle najszersze powyżej połowy blaszki i mają zmienny kształt. Żołędzie prawie w całości ukryte są w głębokich miseczkach, których górna część (pokryta frędzelkowatymi włoskami) tworzy wokół owoców charakterystyczny „kołnierzyk”. To warte rozpowszechnienia, ładne drzewo wymaga dużej przestrzeni oraz żyznej i świeżej gleby.
– Inne dęby
W Szczecinie (na przykład na cmentarzu Centralnym) rośnie stary okaz dębu o liściach zawsze zielonych, noszący nazwę Q. x turneri 'Pseudoturneri’. Jest to przypuszczalnie krzyżówka zawsze zielonego dębu ostrolistnego (Q. ilex) i dębu szypułkowego (Q. robur), znaleziona około 250 lat temu na Wyspach Brytyjskich. W zależności od surowości zimy, drzewo utrzymuje w tym czasie mniej lub więcej liści.
W najcieplejszych rejonach Polski można by spróbować uprawiać dąb libański (Q. libani), ładne drzewo o szerokiej i luźnej koronie, wyrastające w ojczyźnie (Syria, Liban) do 10 m wysokości. Jego liście, mające do 10 cm długości, mniej lub bardziej lancetowate, jesienią przebarwiają się na czerwono lub żółto.
W swoim czasie w parku o charakterze arboretum w Prószkowie koło Opola rosły także dąb kasztanowaty (Q. castaneaefolia) oraz piłkowany (Q. serrata).
W obrębie rodzaju Quercus, oprócz olbrzymich dębów szypułkowych czy wielkoowocowych, znajdują się również „liliputy”. Na przykład dąb niski (Q. pumila), rosnący na suchszych miejscach bagien Okefenokee, w amerykańskich stanach Georgia i Floryda osiąga zaledwie do 1 m wysokości.
