JAKIE DRZEWKA DWULETNIE?

Różne systemy produkcji

Rozgałęzione okulanty stanowią cenny materiał szkółkarski, jednakże uzyskanie u nich dostatecznie licznych i długich rozgałęzień nie jest sprawą łatwą w naszym klimacie. Metody stymulacji rozgałęziania drzewek są ciągle udoskonalane (czytaj artykuł prof. F. Jaumień — „Szkółkarstwo” 3/2004). Rozgałęzianie niektórych odmian, jak 'Gloster’, 'Alwa’ czy 'Boskoop’ ciągle jednak nastręcza trudności, zwłaszcza w chłodnych latach. Odpowiednio dużo i wystarczająco długich rozgałęzień można natomiast łatwiej uzys­kać produkując drzewka dwuletnie.

Drzewka dwuletnie mogą być produkowane w różny sposób. Tradycyjnie otrzymuje się je przez ścinanie „na koronę” jednorocznych okulantów wiosną w 3. roku szkółki. Po ścięciu wyprowadza się przewodnik oraz kilka pędów bocznych proleptycznych, tj. wybijających z pąków wykształconych w poprzednim roku. Takie drzewka produkowano powszechnie w czasach przedwojennych i w pierwszych latach po wojnie. Później ich produkcji praktycznie zaniechano. Propagowano zakładanie sadów z jednorocznych okulantów, na których produkcję nastawiono się w szkółkach. Wadą drzewek uzyskiwanych w rezultacie cięcia „na koronę” są przede wszystkim ostre kąty odchodzenia pędów bocznych od przewodnika, zwłaszcza pędów najwyżej położonych, które najczęściej trzeba usunąć po posadzeniu. Korona takich drzewek składała się w rezultacie z niewielkiej liczby silnych rozgałęzień. Takie drzewka dobrze nadawały się do formowania w sadzie różnego rodzaju koron piętrowych. Są jednak mało przydatne do tworzenia koron wrzecionowych lub wysmukłego wrzeciona, obecnie powszechnych w nasadzeniach intensywnych.

Szkółkarze holenderscy opracowali z kolei produkcję drzewek dwuletnich z jednoroczną koroną, nazwanych knip-boom. Ta holenderska nazwa nie ma krótkiego odpowiednika ani w języku angielskim, ani w polskim. Dr Tony Webster proponuje termin trees with a renewed leader, co po polsku oznacza „drzewka z odnowionym przewodnikiem”. W rzeczywistości, po ścięciu okulantu wyprowadza się z najsilniejszego wyrastającego pędu nowy przewodnik. Kiedy osiągnie on długość 20–30 cm traktuje się go jednym z preparatów stymulujących rozgałęzianie (Promalin 3,6 SL, Arbolin 036 SL/PA).
Z kątów liści tak potraktowanego pędu wyrasta wiele pędów syleptycznych, które — w przeciwieństwie do pędów proleptycznych — tworzą z przewodnikiem kąty zbliżone do prostego. Zazwyczaj pędy syleptyczne nie są też zbyt długie. Wobec tego takie drzewka nadają się lepiej do gęstych nasadzeń.

Produkcja obu przedstawionych głównych typów drzewek dwuletnich może podlegać licznym modyfikacjom. Niektórzy szkółkarze po pierwszym roku szkółki przesadzają podkładki z oczkiem. Głównym celem tego zabiegu jest lekkie przyhamowanie wzrostu okulantu. Do wyprowadzenia w 3. roku szkółki drzewka knip-boom potrzebny jest bowiem okulant nierozgałęziony, w przeciwnym razie należy usuwać rozgałęzienia boczne i, w efekcie, brakuje na odpowiedniej wysokości pąków, z których mógłby się rozwinąć odnowiony przewodnik. Zbyt silne okulanty rozgałęzią się samorzutnie, zwłaszcza w przypadku odmian łatwo się rozgałęziających (np. 'Jonagold’ lub 'Redkroft’).
Z tego też względu do produkcji drzewek knip-boom z okulizacji używa się zazwyczaj cieńszych podkładek.

Drzewka dwuletnie obu omówionych typów można też produkować w skróconym — dwuletnim — cyklu, ze szczepienia zimą w ręku. Do tego celu używa się zazwyczaj grubszych podkładek.

Można również produkować drzewka dwuletnie z dwuletnią koroną. Jeżeli pozostawimy jednoroczne rozgałęzione okulanty bez przycinania na trzeci rok w szkółce, rozwinie się korona złożona z pędów bocznych dwuletnich (wykształconych jako syleptyczne w drugim roku szkółki) oraz z wielu pędów jednorocznych — wyrastających zarówno na tych ostatnich, jak i na przedłużającym się przewodniku.

’Gloster’ w testach

W celu porównania różnych sposobów produkcji drzewek rozgałęzionych przeprowadzono doświadczenie w szkółce SGGW w Wilanowie w latach 1998–2000. Obiektem badań były jabłonie odmiany 'Gloster’ na podkładce 'M.9′ EMLA. Podkładki przeznaczone do produkcji drzewek dwuletnich z okulizacji posadzono wiosną 1998 roku, zaś przeznaczone do produkcji jednorocznych okulantów — wiosną 1999 r. Na początku kwietnia 1999 r. posadzono też podkładki zaszczepione w połowie marca w ręku. Szczepy były poddawane przez dwa tygodnie inkubacji w temperaturze około 15^oC. Okulanty stanowiły w tym doświadczeniu kontrolę. Okulanty wykształcone w 1999 r. oraz pędy szlachetne wyrosłe w tym roku ze szczepów były wiosną 2000 r. ścinane na czop, na wysokości 70 cm lub „na koronę”, na wysokości 90–100 cm. W obu przypadkach zamiarem było uzyskanie drzewek z pniami długości co najmniej 70 cm. Wyprowadzone z czopów nowe przewodniki opryskiwano (16 czerwca 2000 r.) Arbolinem 036 SL w stężeniu 25 ml/l z dodatkiem adiuwantu Adpros (5 ml/l).
Na pędy boczne wyrastające z jednorocznych okulantów lub pędów szlachetnych ze szczepienia — ściętych „na koronę” — zakładano klamerki, w celu poprawienia kątów ich wyrastania. Ponadto usuwano najsilniej rosnące pędy, konkurujące z przewodnikiem, gdy osiągnęły długość około 15 cm. To było pewne udoskonalenie formowania tych koron w szkółce — w porównaniu z metodą tradycyjną — wymagało jednak dodatkowych czynności.

Odmiana 'Gloster’ w 1999 r. sprawiła nam niespodziankę. Dzięki ciepłej pogodzie znaczna część okulantów rozgałęziła się samorzutnie. Nie rozgałęziały się jedynie okulanty uzyskane z podkładek przesadzanych z oczkiem, a także jednoroczne pędy otrzymane ze szczepienia (tab. 1). Jedne i drugie były też znacznie cieńsze i niższe od okulantów z nieprzesadzanych podkładek.

Tabela 1. Parametry drzewek jednorocznych,
w zależności od metody produkcji w szkółce

¹  za prawidłowo rozgałęzione przyjmowano drzewka mające co najmniej 2 pędy boczne
o długości 20 cm
² wartości oznaczone jednakowymi literami nie różnią się od siebie istotnie

Okulanty, które się rozgałęziły, zdecydowano się przeznaczyć do produkcji drzewek dwuletnich z dwuletnią koroną. Część z nich pozostawiono bez jakiegokolwiek cięcia w trzecim roku, a u częś­ci skrócono lekko przewodniki — 50–60 cm nad najwyższym rozgałęzieniem.

Jednoroczne okulanty uzyskane w 2000 r. (z podkładek posadzonych w 1999 r.), gdy osiągnęły 90 cm (20.06.2000 r.) traktowano Arbolinem 036 SL z dodatkiem Adprosu 850 SL. Prawie 90% z nich wydało boczne rozgałęzienia, ale tylko 73% można było uznać za prawidłowo rozgałęzione.

Wszystkie zastosowane warianty produkcji drzewek rozgałęzionych przedstawiono w tabeli 2, włącznie z parametrami charakteryzującymi ich jakość. Rozgałęzione okulanty (kombinacja 9) były dużo mniejsze niż jakiekolwiek drzewka dwuletnie, miały też najmniej rozgałęzień, które okazały się najkrótsze (fot. 1). Przesadzanie podkładki z oczkiem nie miało istotnego wpływu na wielkość drzewek dwuletnich ani na liczbę i długość rozgałęzień — wskazuje na to porównanie kombinacji 1 i 5. Jakość drzewek dwuletnich nie zależała również od grubości użytej podkładki — ponad 8 mm czy poniżej 8 mm (porównaj kombinacje 2 i 5). Najgrubsze i najwyższe były drzewka dwuletnie z dwuletnią koroną (kombinacje 10 i 11), niezależnie od tego, czy ich przewodniki w trzecim roku szkółki lekko skracano czy też nie skracano. Drzewka te miały liczne rozgałęzienia, których ogólna długość przekraczała co najmniej 5 m (fot. 2). Drzewka formowane przez ścinanie „na koronę” (kombinacje 8, 4, 3 i 6), w porównaniu z ciętymi na czop, tj. knip-boom (kombinacje 7, 1, 2, 5), były na ogół nieco silniejsze. Jedne i drugie wykazywały podobną sumaryczną długość pędów bocznych (średnio od 250 do 398 cm). Pędy boczne drzewek ciętych „na koronę” były jednak stosunkowo nieliczne, choć długie (tab. 2 i fot. 3), podczas gdy drzewka knip-boom miały dużo pędów, ale stosunkowo krótkich (tab. 2 i fot. 4). Drzewka wyprodukowane w skróconym — dwuletnim — cyklu ze szczepienia nie ustępowały pod żadnym względem formowanym w podobny sposób drzewkom uzyskanym w cyklu trzyletnim, z okulizacji (porównaj kombinacje 7 z 5 oraz 8 z 3).

Tabela 2. Parametry drzewek rozgałęzionych,
wyprodukowanych w szkółce w różny sposób


¹ jednoroczne okulanty traktowano Arbolinem 036 SL, gdy dorosły do 90–100 cm wysokości
² okulanty lub jednoroczne pędy ze szczepienia ścinano na czop, na wys. 70 cm, a odnowiony przewodnik traktowano Arbolinem 036 SL, gdy osiągnął około 25 cm długości
³ okulanty lub jednoroczne pędy ze szczepienia ścinano na wys. 90 cm — tradycyjne cięcie „na koronę”
⁴  wartości oznaczone jednakowymi literami nie różnią się od siebie istotnie

Fot. 1. Jednoroczne okulanty odmiany 'Gloster’/’M.9′ (na kartce — numer kombinacji)

Fot. 2. Drzewko dwuletnie z dwuletnią koroną, które rozgałęziło się jako okulant

Fot. 3. Drzewko odmiany 'Gloster’/’M.9′ z okulizacji cięte w szkółce „na koronę”

Fot. 4. Drzewko typu knip-boom (’Gloster’/’M.9′) uzyskane ze szczepienia

Dwuletnie lepsze od jednorocznych

Doświadczenie potwierdziło, że drzewka dwuletnie górują nad jednorocznymi okulantami pod względem wszystkich parametrów. Dzięki dobrze rozwiniętej koronie, z pędami o ogólnej długości co najmniej 2–3 m, mogą one gwarantować uzys­kanie plonu handlowego już w drugim roku po posadzeniu. Do nasadzeń intensywnych lepiej nadają się drzewka typu knip-boom, z krótszymi, lecz liczniejszymi rozgałęzieniami. Drzewka dwuletnie formowane w szkółce w sposób tradycyjny, po przycięciu „na koronę” wymagają dodatkowych pracochłonnych zabiegów w szkółce, w sadzie powinny być sadzone rzadziej, a ich pędy należy raczej rozpinać. Do produkcji drzewek dwuletnich z okulizacji można wykorzystywać cieńsze podkładki, bez obawy pogorszenia ostatecznej jakości drzewek. Z drugiej strony, istnieje możliwość obniżenia kosztów produkcji przez skrócenie cyklu szkółkarskiego, dzięki zastosowaniu szczepienia w ręku. Przy użyciu dostatecznie silnych podkładek można wówczas uzyskać drzewka nie gorsze niż z okulizacji — w cyklu trzyletnim. Bardzo ciekawy typ drzewek dwuletnich stanowią drzewa z dwuletnią, silnie rozbudowaną koroną. Takie drzewka powinny być najbardziej wydajne w sadzie. Ich produkcja nie jest jednak łatwa — wymaga rozgałęzienia okulantów w drugim roku szkółki i pozostawienia ich na 3. rok. Nie ma szans na produkcję skróconą takich drzewek, bo pędy uzyskane ze szczepienia są zbyt słabe i się nie rozgałęzią.

Produkcja drzewek dwuletnich każdego rodzaju stawia przed szkółkarzami dodatkowe wyzwania. Silniej rozwinięty system korzeniowy wymaga odpowiedniego sprzętu do ich wykopywania. Bardzo starannie trzeba się obchodzić z tymi drzewkami w trakcie pakowania i transportu, aby nie połamać pędów bocznych i nie uszkodzić na nich pąków. Warto jednak ponieść te trudy. Coraz więcej sadowników przekonuje się bowiem do drzewek dwuletnich, a popyt na nie rośnie.