Komptonię amerykańską (Comptonia peregrina) widziałem po raz pierwszy w 1967 roku na terenie arboretum Wyższej Szkoły Rolniczej (Norges Landbrugshgskole) w As-Vollebekk w południowo-wschodniej Norwegii (tamtejszy klimat charakteryzuje się surowymi zimami i stosunkowo ciepłym latem, a roczna suma opadów wynosi 1120 mm). Kilka lat później oglądałem komptonię w słynnym parku krajobrazowym w Mużakowie koło Łęknicy, w dawnym woj. zielonogórskim.
| Według danych doc. Włodzimierza Senety, w 1987 roku roślina zajmowała tam około 200 m2 wrzosowiska (jest to jej jedyne w kraju stanowisko). Po raz trzeci spostrzegłem ją w połowie lat 90. na wystawie szkółkarskiej Plantarium w holenderskim Boskoop, gdzie kilka okazów eksponowano w pojemnikach, ale jako krzewy na pierwszy rzut oka niepozorne umknęły one uwadze szkółkarzy. W uprawie komptonię spotyka się dotychczas sporadycznie. Tymczasem jest to krzew oryginalny (fot.), całkowicie odporny na mróz i może rosnąć na każdej glebie o kwaśnym odczynie. | ||
| ||
| Występowanie i opis gatunku | ||
| Obszarem naturalnego występowania komptonii są leśne oraz bezleśne tereny wschodniej części Ameryki Północnej, od Nowych Szetlandów i prowincji Saskatchewan w Kanadzie do stanów Północna Karolina, Indiana i Michigan w USA. Rośnie tam na glebach torfowych i piaszczystych, suchych, przeważnie na wyżynach oraz w górach. Według przyrodników, na przykład w surowym klimacie Saskatchewan jest praktycznie niezniszczalna. Do uprawy ogrodowej została wprowadzona w 1714 r. w Ameryce Północnej, a według innych danych, wprawdzie w tym samym roku, lecz w Wielkiej Brytanii. W Holandii pojawiła się w 1737 r., a do Polski po raz pierwszy sprowadził ją Stanisław Wodzicki, właściciel arboretum w Niedźwiedziu na ziemi krakowskiej. W Kórniku koło Poznania pojawiła się w 1845 r. Jej odmiana paprotkowata (C. peregrina var. asplenifolia), która według W. Senety także rośnie w Mużakowie (przed wojną miejscowość ta należała do Niemiec i nazywała się Bad Muskau), do Warszawskiego Ogrodu Botanicznego została wprowadzona w 1824 r., a do Kórnika w latach trzydziestych XX w. — z Kanady. Komptonia amerykańska to rodzaj jednogatunkowy. Należy do rodziny woskownicowatych (Myricaceae), jest zatem spokrewniona z naszą rodzimą woskownicą europejską (Myrica gale), występującą na torfowiskach i wrzosowiskach nad Bałtykiem. Nazwa Comptonia pochodzi od nazwiska biskupa Londynu Henry Comptona, żyjącego na przełomie XVII i XVIII w., wielkiego miłośnika ogrodnictwa. Roślina ta tworzy niemal kuliste, zwarte krzewy wysokości 0,5–1 m (maksymalnie do 1,2 m), które dzięki podziemnym rozłogom i wyrastającym z nich odroślom rozrastają się mocno na szerokość. Tworzą się w ten sposób kolonie lub tzw. semiparcjale, podobne do tych, jakie rozwijają borówki czernica i brusznica, lecz bardzo gęste. Młode pędy komptonii są zielone lub żółtawe do brązowych, pokryte włoskami oraz drobnymi kropelkami żywicy, starsze ciemniejsze lub miedzianobrązowe, kruche. Okrągławe, małe, brązowe pąki liściowe ochraniane są przez dwie bądź cztery orzęsione łuski. Ułożone skrętolegle, lekko skórzaste liście z krótkim ogonkiem, są bardzo wąskie i pierzastosieczne (długość 4–12 cm, szerokość do 1 cm), na górnej stronie ciemnozielone oraz połyskujące, na spodzie jaśniejsze. Liście są pachnące i opadają przed zimą. Krzewy są zwykle jednopienne, rozdzielnopłciowe. Niepozorne kwiaty, nie stanowiące ozdoby, rozwijają się na przełomie kwietnia i maja; męskie są bezokwiatowe, zebrane w kotkach, żeńskie — jajowate. Owoce to orzeszki, długości około 5 mm, które tworzą główkowate owocostany. Ciekawostką jest fakt, że w naturalnych warunkach, w glebie, nasiona zachowują żywotność nawet przez 70 lat. | ||
| Zalety krzewu i zastosowanie | ||
| O wartości dekoracyjnej tego krzewu decydują, przede wszystkim, regularny, kulisty pokrój, delikatne liście (podobne do tych, jakie wytwarza paproć zanokcica zielona — Asplenium viride) oraz przyjemny zapach liści i pędów. Komptonia może być sadzona pojedynczo lub po kilka okazów na starannie utrzymanym trawniku, w ogródku skalnym, alpinarium oraz służyć do tworzenia naturalnych bądź strzyżonych niskich żywopłotów. Amerykańskie szkółki reklamują ją przede wszystkim jako krzew o przyjemnym aromacie, szczególnie intensywnym rano i wieczorem. Jest on jeszcze bardziej intensywny u suszonych liści, które często bywają składnikiem potpourri (dawniej amerykańscy osadnicy używali ich do wypełniania materacy). Posadzona w pojemniku ładnie wygląda na tarasie, werandzie, na schodach prowadzących do budynku mieszkalnego oraz na balkonie. W kilku stanach USA komptonia jest sadzona wzdłuż autostrad, gdzie bywa także przycinana. Dobrze rozwija się nawet na jałowym piasku, a dzięki współżyciu jej korzeni z promieniowcami asymiluje azot cząsteczkowy z powietrza, wzbogacając glebę w ten pierwiastek. Na glebie wilgotniejszej rozwija się jednak lepiej. Wymaga stanowiska słonecznego, ewentualnie lekko ocienionego. | ||
| Rozmnażanie | ||
| Rozmnażanie komptonii z nasion jest możliwe, lecz bywa praktykowane rzadko. Skaryfikowanie nasion, a następnie traktowanie ich kwasem giberelinowym (GA3) o stężeniu 500 ppm (0,05%), zwiększa zdolność kiełkowania do 80%. Najprostszym sposobem rozmnażania jest podział roślin lub odejmowanie o d r o ś l i. Ale muszą to być duże części krzewu, które po posadzeniu na miejsce stałe i tak w znacznym procencie zamierają. Dlatego lepiej posadzić je najpierw do pojemników, aby system korzeniowy się zregenerował. Praktykowane bywa także rozmnażanie za pomocą sadzonek pędowych, długości 7–8 cm, sporządzanych wyłącznie z pędów młodych (juwenilnych). Ukorzenia się je w warunkach wysokiej wilgotności powietrza (zamgławianie). Najważniejsze w przypadku komptonii są jednak sadzonki korzeniowe, przygotowywane w końcu zimy lub wczesną wiosną, przed rozpoczęciem nowego wzrostu. Z korzeni cienkich, o średnicy 2–3 mm, tnie się sadzonki długości 10 cm, a z grubych, o średnicy 1–1,5 cm — długości 5 cm. W skrzynkach, w podłożu złożonym z piasku i torfu, należy je układać poziomo, 1,5 cm pod powierzchnią tego substratu. Z wyrastających nowych pędów juwenilnych można sporządzić sadzonki zielne. Dalszą uprawę prowadzi się w pojemnikach. Podłożem może być sam torf wysoki lub zmieszany z ziemią rodzimą. Komptonia bardzo źle znosi przesadzanie z nagim systemem korzeniowym. Dotychczas nie zauważono groźnych chorób ani szkodników tej rośliny. | ||
