Do najgroźniejszych chorób grzybowych przenoszonych z dymką należą: fuzaryjne gnicie cebuli od piętki, różowienie korzeni, biała zgnilizna oraz choroby bakteryjne i nicienie.
Fuzaryjna zgnilizna cebuli
Jest to choroba odglebowa powodowana przez grzyby z rodzaju Fusarium, występująca najczęściej współrzędnie z różowieniem (korkowatością) korzeni cebuli wywoływanym przez grzyb Pyrenochaeta terrestris. Rozprzestrzenia się przez zakażoną dymkę i cebule wysadkowe, zakażoną glebę, rzadziej — przez nasiona. Fuzaryjna zgnilizna pojawia się głównie w rejonach monokulturowej uprawy cebuli, czosnku lub pora, a także intensywnej produkcji dymki na stanowiskach podmokłych i w zagłębieniach terenowych. Występuje zazwyczaj we wczesnej fazie wzrostu cebuli uprawianej z siewu i z zakażonej dymki, a jej objawy mogą przypominać początkowo uszkodzenia powodowane przez nicienie. U chorych roślin szczypior żółknie, a rośliny placowo zamierają. Jeżeli rośliny ulegną infekcji w późniejszej fazie wzrostu, wówczas objawy choroby — w postaci gnicia od piętki cebuli konsumpcyjnej lub dymki (fot. 1) — mogą być widoczne dopiero pod koniec okresu wegetac-
ji lub podczas przechowywania.
Fot. 1. Fuzaryjne gnicie cebuli od piętki
Profilaktyka i zwalczanie. Nie należy uprawiać cebuli na dymkę oraz cebuli konsumpcyjnej rok po roku na tym samym stanowisku. Na glebach zakażonych tym patogenem wskazana jest uprawa roślin bobowatych, a zwłaszcza lucerny czy koniczyny. Zalecam koniecznie kompleksowe, przedsiewne zaprawianie nasion i cebuli dymki zgodnie z aktualnym „Programem ochrony warzyw” (Wydawnictwo Plantpress wydało go w styczniu 2005 r.).
Biała zgnilizna cebuli
Choroba ta w wyjątkowo dużym nasileniu wystąpiła w 2004 roku, zarówno na cebuli z siewu ozimego, z siewu wiosennego oraz na uprawianej z dymki. Chorobę można przenieść na nowe stanowiska wraz z zakażoną dymką lub cebulą wysadkową, a także wraz z cząstkami zakażonej gleby — na maszynach i narzędziach uprawowych. Sprawca, oprócz cebuli, poraża także inne rośliny cebulowe: pory, czosnek, szczypiorek i siedmiolatkę.
Zarodniki przetrwalnikowe kiełkują wyłącznie w obecności roślin żywicielskich. Optymalna dla rozwoju choroby temperatura to 17–21°C. W temperaturze około 5°C i powyżej 25°C nie dochodzi do infekcji.
Pierwszym objawem choroby na polu jest brak wschodów lub zgorzele siewek. W odróżnieniu od zgorzeli siewek, spowodowanych przez inne choroby glebowe, białą zgniliznę można rozpoznać po białej, obfitej grzybni wokół zamierających roślin i po kulistych sklerocjach o wielkości ziaren maku. W późniejszym okresie następuje gniazdowe zamieranie roślin, przypominające skutki żerowania nicieni lub gnicia fuzaryjnego, jednak po wyrwaniu takich roślin u ich podstawy widać obfitą białą grzybnię (fot. 2).
Fot. 2. Biała zgnilizna cebuli
Profilaktyka i zwalczanie. Na polach silnie zakażonych zaleca się przerwać uprawę warzyw cebulowych na okres nawet 8–10 lat. Należy uważać, aby nie zawlec tej choroby na nowe stanowiska z materiałem wysadkowym cebuli lub czosnku, zakażoną dymką oraz zakażoną glebą na narzędziach i maszynach uprawowych. W rejonach występowania tej choroby bezwzględnie zaprzestać produkcji dymki.
Racjonalną chemiczną metodą jest przedsiewne zaprawianie nasion fungicydami Ronilan 500 SC, Sumilex 500 SC WP w dawkach 10–30 ml/kg nasion, a także środkami zawierającymi w swoim składzie karbendazym i tiuram (np. Zaprawa Funaben T).
Na plantacjach należy sadzić wyłącznie zdrową dymkę i cebulę wysadkową, a w razie zagrożenia zaprawiać je na mokro zalecanymi środkami grzybobójczymi, zgodnie z aktualnym „Programem ochrony warzyw”. Odmiany w typie 'Wolskiej’ wykazują odporność na białą zgniliznę. Występowaniu tej choroby zapobiega stosowanie w okresie wegetacji cebuli fungicydu Amistar 250 SC.
Bakteriozy cebuli i czosnku
W ubiegłym sezonie wegetacyjnym już w czerwcu otrzymaliśmy kilka niepokojących sygnałów od producentów cebuli uprawianej z dymki o występowaniu bakterioz. Bakterie chorobotwórcze Erwinia carotovora, Pseudomonas gladioli pv. allicola oraz Burkholderia cepacia, a także choroby grzybowe mogą być przenoszone wraz z zakażoną dymką lub cebulą wysadkową. W zależności od rodzaju bakterii, objawy choroby mogą być następujące: miękka zgnilizna cebuli od szyjki, wodnistość i gnicie pojedynczych łusek wewnętrznych cebul (fot. 3) oraz stopniowe ich zasychanie, a także śluzowata zgnilizna z żółtym zabarwieniem wewnętrznych łusek cebuli.
Fot. 3. Bakteryjne gnicie cebuli
Bakterie wnikają najczęściej przez wszelkiego typu zranienia i uszkodzenia mechaniczne powstałe podczas prac pielęgnacyjnych oraz zbioru i obcinania szczypioru. Przenoszone są także przez owady, najczęściej śmietkę cebulankę (larwy i osobniki dorosłe). Do infekcji dochodzi zazwyczaj w temperaturze 4–27°C (optimum 21–26°C) i w warunkach wysokiej wilgotności powietrza w okresie wegetacji oraz przechowywania (95–100%).
Profilaktyka i zwalczanie. Ochrona cebuli i czosnku przed bakteriozą polega głównie na profilaktyce. Zaleca się kilkuletnią przerwę w uprawie cebuli, czosnku i produkcji dymki na tym samym polu. Należy unikać stanowisk podmokłych i źle zmeliorowanych. Cebula konsumpcyjna lub dymka przed zbiorem i obcinaniem szczypioru powinna być dobrze dosuszona. Do długotrwałego przechowywania nie należy przeznaczać cebuli z grubą szyjką, równie ważne jest, aby nie obcinać szczypioru zbyt krótko u nasady cebul. Po zbiorze cebulę lub dymkę trzeba koniecznie dosuszać w możliwie krótkim czasie i w temperaturze nieprzekraczającej 30°C. Do przechowywania nadaje się tylko zdrowa, nieuszkodzona mechanicznie cebula, której należy zapewnić optymalne warunki — temperaturę 0–1°C i wilgotność względną powietrza 65–70%. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia bakteriozy, dobrze jest zapobiegawczo — przed załamaniem się szczypioru — wykonać zabieg preparatem Grevit 200 SL (1,5 l/ha) w mieszaninie z fungicydem Amistar 250 SC (0,8 l/ha). Proponuję także przeprowadzić podobny zabieg ochronny wcześniej na plantacjach dymki, zwłaszcza po gwałtownych opadach deszczu, gradobiciach i innych mechanicznych uszkodzeniach. Zabieg ten zabezpieczy cebulę nie tylko przed bakteriozami, ale także przed szarą pleśnią, alternariozą oraz ograniczy występowanie białej zgnilizny i fuzariozy cebuli i dymki.
Niszczyk zjadliwy
W wielu rejonach intensywnej uprawy cebuli konsumpcyjnej i dymki nastąpiło wzmożone występowanie nicieni. Należy pamiętać, że szkodnik ten bytujący w glebie atakuje ponad 300 gatunków żywicielskich — roślin uprawnych i chwastów. Należą do nich najczęściej cebula, czosnek, a także warzywa korzeniowe — seler, pietruszka.
Na polu zasiedlonym przez niszczyka nie należy uprawiać cebuli konsumpcyjnej ani produkować dymki, a także innych roślin żywicielskich (czosnku, pietruszki, grochu i szpinaku) przez co najmniej 4 lub 5 lat. Na stanowiskach po uprawie cebuli, jeśli podejrzewamy występowanie nicieni, zaleca się uprawę kapusty lub koniczyny.
W główne rejony towarowej produkcji cebuli z dymki, między innymi na Kujawy, wraz z zakażoną dymką zawleczono właśnie niszczyka zjadliwego, a także wiele chorób grzybowych i bakteryjnych, o których wspomniałem wcześniej.
Aby się tego ustrzec, należy kupować dymkę z odpowiednim świadectwem zdrowotności, wolną zwłaszcza od nicieni. Apeluję do kolegów z Państwowej Inspekcji Ochrony i Nasiennictwa, aby nadzorowali produkcję dymki w tradycyjnych rejonach jej uprawy, a także wzmogli kontrolę dymki importowanej.
