Dęby uprawiane w szkółkach są zasiedlane i niszczone przez szereg gatunków owadów. Opisujemy tylko najważniejsze, które wyrządzają szkody o znaczeniu gospodarczym.
| Miseczniki | ||||
| W grupie tych szkodników najczęściej szkody w szkółkach wyrządza misecznik dębowy, rzadziej był notowany misecznik śliwowiec. – M i s e c z n i k d ę b o w y (Eulecanium rufulum) zasiedla nie tylko dęby, lecz także wiele innych drzew i krzewów. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie szkodnika. Zimują larwy II stadium, na korze pędów. W kwietniu przeobrażają się w samice, które mają ciało barwy czekoladowobrązowej do czerwonawobrązowej, owalne, wypukłe, długości do 6 mm i szerokości 4 mm (fot. 1). Samice składają jaja (50–1200 szt. każda) od końca maja do końca czerwca pod ciało. Larwy wylęgają się po 40 dniach. Przemieszczają się na dolną stronę liści i tutaj żerują. Od połowy października powracają na pędy, gdzie zimują.
Zwalczanie – Jesienią lub wiosną, gdy temperatura powietrza wyniesie 12–15oC, drzewa należy opryskać preparatem olejowym (np. Promanal 60 EC — 2%). – W okresie wegetacji opryskiwać dwukrotnie, tj. pod koniec lipca i w połowie sierpnia, preparatem Mospilan 20 SP (0,04%) lub Confidor 200 SL (0,08%). | ||||
| Mszyce | ||||
| Na dębach żeruje kilkanaście gatunków mszyc, jednak najczęściej występują: zdobniczka dębowa, filoksera jamkodębowa i zrostek dębowy. – Z d o b n i c z k a d ę b o w a (Tuberculoides annulatus) tworzy kolonie w kątach nerwów na dolnej stronie rozwijających się liści różnych gatunków dębów, najczęściej jednak dębu szypułkowego (Quercus robur). Podczas żerowania mszyce wydalają obficie rosę miodową, która pokrywa pędy i liście. Rozwijają się na niej grzyby sadzakowe tworząc czarniawy osad ograniczający powierzchnię fotosyntezy. Mszyce bezskrzydłe mają długość 1,4–2,9 mm, najczęściej są żółte, o wyraźnie paskowanych czułkach, pniowatych syfonach i gałkowatym ogonku. W lecie, w koloniach obserwuje się formy uskrzydlone podobne do bezskrzydłych. Zimują jaja na korze pędów jednorocznych, wokół pąków. Larwy wylęgają się na początku maja, a pod koniec tego miesiąca lub na początku czerwca osiągają dojrzałość założycielki rodu dające początek kolejnym pokoleniom. Pod koniec września pojawiają się pierwsze osobniki pokolenia płciowego, natomiast ostatnie — w końcu października. Każda z samic tej generacji składa jaja zimowe (1–15 szt.). – F i l o k s e r a j a m k o d ę b o w a (Phylloxera coccinea) opanowuje zarówno dąb szypułkowy, jak i bezszypułkowy (Q. petraea). Wiosną, w wyniku żerowania założycielek rodu, obserwuje się zagięcia i odbarwienie brzegów liści. Mszyce następnych pokoleń żerują na dolnej stronie liści, wskutek czego na górnej stronie — w obrębie miejsc żerowania — powstają białawe lub żółtawe plamy, które z czasem zasychają. Formy bezskrzydłe są żółtawopomarańczowe, długości 0,8–1,2 mm (fot. 2).
Zimują jaja w spękaniach kory pędów, wokół pąków. Larwy wylęgają się wiosną i żerują przez mniej więcej 30 dni na brzegach młodych liści, zaginając je do dołu. Pod koniec maja pojawiają się założycielki rodu, które składają jaja. Po 10–12 dniach wylęgają się larwy, dając początek bezskrzydłym dzieworódkom i nielicznym formom uskrzydlonym. Pod koniec czerwca bezskrzydłe samice składają po 40–60 jaj wokół swego ciała. Wylęgłe z nich larwy żerują nie zniekształcając liści — powstają jedynie żółte plamy. Podobne uszkodzenia na liściach dębów powoduje filoksera dębówka gładka. – Z r o s t e k d ę b o w y (Thelaxes dryophila) występuje pospolicie na dębach — szczególnie młodych. Mszyce żerują początkowo na rozwijających się pąkach, później na dolnej stronie liści i na młodych pędach. Dochodzi wówczas do zahamowania wzrostu pędów i zanieczyszczenia drzew rosą miodową wydalaną obficie przez te owady. Bezskrzydłe dzieworódki mają ciało szerokoowalne, spłaszczone, długości 2,2–2,8 mm, barwy czerwonobrązowej do szarozielonej, z jasną linią biegnącą wzdłuż grzbietu, pokryte białym proszkiem woskowym i gęstymi włoskami (fot. 3). Mają krótkie czułki, syfony w kształcie płaskich stożków, gałkowaty ogonek.
Zimują jaja na młodych pędach, wokół pąków. W pierwszej połowie maja wylęgają się larwy, które początkowo żerują przy podstawie nabrzmiewających pąków, a później na dolnej stronie rozwijających się liści. Z czasem przekształcają się w założycielki rodu, które pod koniec maja rodzą po 60–90 larw. Pierwsze osobniki pokolenia płciowego pojawiają się w czerwcu, a ostatnie — we wrześniu. Samice tej generacji składają jaja zimowe. Zwalczanie mszyc – W czasie wylęgania się larw z jaj zimowych, co przypada na fazę rozwijania się liści, drzewa należy opryskać preparatem olejowym (np. Promanal 60 EC — 2%) lub środkiem kontaktowym z grupy pyretroidów (np. Sumialpha 050 EC — 0,04%). – Później, po zauważeniu pierwszych mszyc, drzewa trzeba chronić jednym z preparatów mszycobójczych (np. Mospilan 20 SP — 0,02%, Confidor 200 SL — 0,04%). | ||||
| Szkodniki minujące | ||||
| Wśród szkodników, których larwy żerują wewnątrz liści tworząc tzw. miny, szczególnie groźny jest skoczonos dębowiec i tyszerka płaskowiaczek. – S k o c z o n o s d ę b o w i e c (Rhynchaenus quercus) jest to chrząszcz z rodziny ryjkowcowatych, który występuje głównie na młodych dębach. Ma ciało długości 2,5–3,5 mm, barwy brunatnoczarnej (fot. 4).
Osobniki dorosłe pojawiają się w drugiej połowie czerwca i żerują na liściach szkieletując ich górną stronę. Samica po kopulacji składa jaja do głównego nerwu liścia. Wylęgające się z nich białawe i beznogie larwy wgryzają się do wnętrza liścia i wyjadają miękisz, w czego wyniku tworzy się duża, placowata mina (fot. 5).
Zimują chrząszcze pod drzewami — w ściółce lub pod opadłymi liśćmi. – T y s z e r k a p ł a s k o w i a c z e k (Tischeria ekebladella) jest to motyl z rodziny tyszerkowatych, spotykany na dębie szypułkowym. Przednie skrzydła motyla mają rozpiętość 8–11 mm, barwę ochrowożółtą z czarnymi łuskami na wierzchołkach, a tylne są szare. Gąsienice, długości około 7 mm, są jasnożółte z prześwitującym, ciemnym przewodem pokarmowym, jasnobrązową głową i brązową tarczką karkową. W ciągu roku rozwijają się dwa pokolenia. Zimują gąsienice w minach w opadłych liściach. Wiosną przepoczwarczają się, a w czerwcu wylatują motyle. Samice składają jaja na liściach. Wylęgające się z nich gąsienice żerują wewnątrz liścia, tuż pod górną skórką, tworząc początkowo małą, okrągławą, białą minę, którą z czasem powiększają i pośrodku której tworzy się żółta, muszelkowata wypukłość (fot. 6). Na początku sierpnia, wewnątrz miny, owad zaczyna się przepoczwarczać. Drugie pokolenie gąsienic żeruje od września do listopada.
Zwalczanie – Po zauważeniu pierwszych min należy opryskać drzewa preparatem fosforoorganicznym wgłębnym (np. Sumithion Super 1000 EC — 0,075%). | ||||
| Chrząszcze uszkadzające liście | ||||
| Wśród tej grupy owadów największe zagrożenie dla młodych dębów, zwłaszcza szypułkowego, stwarza susówka dębówka. – S u s ó w k a d ę b ó w k a (Altica quercetorum). Jest to chrząszcz (fot. 7) o ciele zielonym z metalicznym połyskiem, długości 4,5–5,2 mm. Jego larwy są czarne, z małymi brodawkami na ciele, z których wyrastają włoski.
Zimują chrząszcze pomiędzy opadłymi liśćmi i w szczelinach kory. Z miejsc zimowania wychodzą od połowy maja do połowy lipca. Żerują na liściach, wygryzając w nich liczne, małe dziury. Po 2 tygodniach od opuszczenia zimowych kryjówek samice rozpoczynają składanie jaj na dolną stronę liści, w złoża po 2–15 sztuk, co trwa około 30 dni. Wylęgające się larwy żerują (w grupach) na dolnej stronie liści, zeskrobując miękisz. Rozwój larwy trwa około 1,5 miesiąca. W lipcu lub na początku sierpnia schodzi ona do ziemi, gdzie się przepoczwarcza. Młode chrząszcze najliczniej występują w pierwszej połowie sierpnia i żerują aż do chłodów. Zwalczanie – Po zauważeniu pierwszych chrząszczy należy opryskać drzewa jednym z preparatów o działaniu kontaktowym, najlepiej z grupy pyretroidów (np. Fastac 100 EC — 0,015%). | ||||
| Błonkówki | ||||
| Ważną grupę szkodników dębów stanowią błonkówki z rodziny galasówkowatych (Cynipidae). W wyniku żerowania tych owadów na organach roślinnych tworzą się charakterystyczne wyrośla, zwane galasami. W szkółkach najczęściej jest notowany letyniec szysznica, rewiś dębowy, korzenica dębowa. – L e t y n i e c s z y s z n i c a (Andricus fecundatrix) był stwierdzany wielokrotnie na dębie szypułkowym i jego odmianach 'Fastigiata’ oraz 'Pectinata’. Latem w kątach pędów, zamiast pąków liściowych, tworzą się tzw. różyczki dębowe (fot. 8). Mają one długość 20–30 mm, początkowo są zielonkawe, później zmieniają barwę na brunatną. Wewnątrz każdej „różyczki” znajduje się kulisty galas, w którym żyje i rozwija się larwa. Po osiągnięciu dojrzałości przez larwę, galas ten spada na ziemię. Wiosną wylatują z niego osobniki dorosłe dające początek następnemu pokoleniu, którego larwy żyją w stożkowatych galasach, wysokości 2 mm, utworzonych na kwiatostanach.
– R e w i ś d ę b o w y (Neuroterus quercusbaccarum). Pod wpływem żerowania larw tej błonkówki na szypułkach kwiatostanów męskich tworzą się w maju kuliste galasy barwy od zielonej poprzez różową do czerwonej, o średnicy do 4 mm. W czerwcu galasy dojrzewają i wylatują z nich formy dorosłe zapoczątkowujące rozwój nowego pokolenia, którego larwy żerują pojedynczo na dolnej stronie liści w jednokomorowych, kulistych, spłaszczonych galasach o średnicy około 6 mm, barwy żółtawej lub żółtawobiałej (fot. 9). Na jednym liściu może być około 100 galasów, które jesienią opadają wraz z liśćmi. W kwietniu z galasów wylatują osobniki dorosłe. Samice po zapłodnieniu składają jaja do szypułek kwiatostanowych.
– K o r z e n i c a d ę b o w a (Biorhiza pallida). Błonkówka ta występuje przede wszystkim na dębach rosnących na stanowiskach podmokłych. Wyrośla pojawiające się w wyniku jej żerowania stwierdzano na dębie szypułkowym 'Fastigiata’. Pierwsze pokolenie szkodnika rozwija się na korzeniach dębu, na głębokości około 50 cm. Wcześnie wiosną następnego roku pojawiają się osobniki dorosłe. Samice, po zapłodnieniu, składają jaja na pędach. Wylęgające się larwy żyją w wielokomorowych — początkowo miękkich, zielonożółtych, z czasem twardniejących, czerwonawych — galasach o średnicy 10–40 mm (fot. 10). Galasy dojrzewają w czerwcu, a dorosłe formy szkodnika opuszczają je w lipcu. Galasy pozostają na drzewach jeszcze przez następne 2 lub 3 lata.
Zwalczanie – Aby zapobiec szkodom wyrządzanym przez galasówki w roku następnym, należy wycinać galasy bezpośrednio po ich zauważeniu, aby nie doszło do wylotu owadów dorosłych. – Ś l u z o w n i c a l i p o w a (Caliroa annulipes) jest znana jako szkodnik wielu gatunków drzew liściastych, w tym dębu szypułkowego. Osobniki dorosłe mają długość 7–8 mm i czarną barwę, z wyjątkiem goleni i stóp tylnych nóg, które są białe. Larwy długości 10–12 mm są ślimakokształtne, błyszczące i przezroczyste, pokryte żółtawym śluzem. W ciągu roku rozwijają się dwa pokolenia szkodnika. Zimują larwy osłonięte kokonem, w glebie na głębokości 15–20 cm. W maju wylatują osobniki dorosłe. Samice, po kopulacji, składają jaja w zagłębieniach zrobionych uprzednio pokładełkiem na dolnej stronie liści. Z jaj wylęgają się larwy, które żerują w maju i czerwcu. Zeskrobują one miękisz z dolnej strony liści pozostawiając jedynie górną skórkę oraz unerwienie. Uszkodzone liście zasychają i opadają. Po około 20 dniach żerowania larwy schodzą do ziemi, gdzie przepoczwarczają się w czarniawych kokonach. Pojawiające się samice drugiego pokolenia składają jaja, z których wylęgają się larwy. Żerują one od końca lipca do końca sierpnia, a następnie schodzą na zimowanie. Zwalczanie – Po zauważeniu pierwszych objawów żerowania na liściach, drzewa należy opryskać jednym z preparatów o działaniu kontaktowym, najlepiej z grupy pyretroidów (np. Ambusz 250 EC — 0,05%), które są szczególnie skuteczne w okresach, gdy temperatura powietrza spada poniżej 20oC. | ||||
| Motyle | ||||
– O m a c n i c a d ę b o w a (Acrobasis consociella) występuje dość często na dębie szypułkowym. Motyle mają przednie skrzydła barwy brązowo-szarej, z białymi przepaskami, z przodu i z tyłu skrzydeł (fot. 11). Gąsienice są żółtozielone z 5 podłużnymi, ciemnymi liniami wzdłuż ciała.
Zimują gąsienice na pędach, w gniazdach utworzonych z zaschniętych liści. Wiosną wznawiają aktywność i żerują gromadnie na najmłodszych liściach dziurawiąc je oraz sprzędzając pajęczyną, spod której widoczne są czarne grudki odchodów (fot. 12). W czerwcu następuje przepoczwarczenie, po czym wylatują motyle.
Zwalczanie. – Po zauważeniu pierwszych uszkodzeń wiosną należy opryskać drzewa jednym z preparatów o działaniu wgłębnym (np. Sumithion 500 EC — 0, 15%). | ||||
