Dwie grupy
Wprowadzenie do produkcji szkółkarskiej nawozów o spowolnionym i kontrolowanym uwalnianiu składników było wielkim postępem. Należy uściślić, że nauka dzieli takie nawozy na dwa rodzaje:
wolno działające o niekontrolowanym uwalnianiu składników — ich działanie wynika
z rodzaju związków i wiązań chemicznych w nich występujących (z angielskiego SRF — Slow Release Fertilizers);
wolno działające o kontrolowanym działaniu (z angielskiego CRF — Controlled
Release Fertilizers) — szybkość i czas uwalniania zawartych w nich składników zależą od rodzaju otoczki, którą pokryty jest nawóz, oraz od temperatury otoczenia (podłoża).
Niekontrolowane uwalnianie składników
Nawozy organiczne. Różne oborniki oraz komposty są najstarszą grupą nawozów wolno działających. Do ich zalet można zaliczyć naturalne pochodzenie oraz zawartość wszystkich składników pokarmowych. Podstawową wadą jest najczęściej nieodpowiedni dla roślin stosunek ilościowy składników pokarmowych oraz zbyt powolne ich uwalnianie, co nie zawsze pokrywa potrzeby pokarmowe, zwłaszcza roślin szybko rosnących. W szkółkach gruntowych nawozy organiczne są jednak niezastąpione, ponieważ nie tylko dostarczają składników pokarmowych, ale również korzystnie wpływają na właściwości gleby. Takie nawożenie można również polecać szkółkom produkującym rośliny metodami ekologicznymi.
Nawozy mineralne. To głównie związki trudno rozpuszczalne z grupy nawozów fosforowych i magnezowych (np. fosforan amonowo-magnezowy — MgNH4PO4 — a także mączki fosforytowe) oraz węglan wapnia (CaCO3) i magnezu (MgCO3) stosowane do odkwaszania podłoży i gleb. Spowolnionym działaniem charakteryzują się nawozy azotowe uzyskane na drodze kondensacji mocznika z innymi związkami (np. formaldehydem). Okres ich działania zależy od długości łańcucha polimeru. Na polskim rynku dostępne są z tej grupy takie nawozy, jak Sylvamix oraz Osmoform.
Kontrolowane uwalnianie składników
Nawozy zaliczane do tej grupy wynaleziono w latach 60. ubiegłego wieku w USA. Granule nawozu mineralnego wysokiej jakości, o składzie dostosowanym do wymagań pokarmowych danej grupy roślin pokrywa się specjalną otoczką. Może ona być wykonana z różnych materiałów. Początkowo były to woski i żywice, obecnie wykorzystuje się do tego celu syntetyczne polimery, których skład jest chroniony patentem. Czynnikiem regulującym długość działania takiego nawozu jest rodzaj materiału użytego jako otoczka, a także jej grubość, zazwyczaj 0,2–1,5-milimetrowa. Przepuszczalność otoczki jest uzależniona od temperatury podłoża.
Mechanizm uwalniania składników można podzielić na kilka etapów:
1) wnikanie wody do granuli nawozu i rozpuszczenie soli mineralnych,
2) wzrost ciśnienia osmotycznego wewnątrz granuli,
3) dyfuzja składników do podłoża, pobieranie ich przez korzenie oraz wymywanie.
W opisie nawozów producenci podają długość okresu działania produktu w średniej temperaturze 21oC. Jeżeli temperatura jest niższa, działanie nawozu ulega wydłużeniu, natomiast w wyższej — czas uwalniania składników się skraca. Ten fakt należy brać pod uwagę planując nawożenie (tab. 1). Późną wiosną i latem średnia temperatura podłoża w pojemniku jest zazwyczaj dużo wyższa (czasami wynosi 30–40oC), toteż składniki pokarmowe uwalniane są bardzo szybko.
W wysokiej temperaturze następuje intensywna transpiracja i podaje się zazwyczaj duże dawki wody, co sprzyja wypłukiwaniu składników z pojemników. Z tego powodu powinno się kontrolować zasobność podłoża, gdyż — pomimo zastosowania odpowiedniej dawki nawozu — po kilku miesiącach uprawy ilość składników pokarmowych może być zbyt mała. Z obserwacji praktycznych wynika, że dość często dochodzi do niedoborów azotu.
Tabela 1. Przybliżony czas uwalniania składników dla nawozów o kontrolowanym działaniu
Z drugiej strony, wiosną podczas przesadzania roślin trzeba pamiętać, że składniki z nawozu o kontrolowanym działaniu zaczynają się uwalniać dopiero po pewnym czasie (zazwyczaj po mniej więcej 2 tygodniach). Dlatego zaleca się dodać do podłoża niewielką ilość (0,5–1,0 kg) nawozu wieloskładnikowego szybko działającego.
Wybór odpowiedniego nawozu zależy głównie od wymagań pokarmowych i nawozowych poszczególnych gatunków roślin oraz terminu sadzenia. Jeżeli rośliny są sadzone wcześnie (w kwietniu), należy zastosować nawóz o 6–9-miesięcznym lub dłuższym okresie uwalniania składników. Przy późniejszych terminach przesadzania i nawożeniu pogłównym powinno się używać nawozów o krótszym okresie działania, 3–6-miesięcznym.
Pomimo niekwestionowanych zalet tych nawozów, na skutek uwalniania składników będącego funkcją temperatury, nie zawsze zapewniają one pokrycie potrzeb pokarmowych roślin o różnym tempie wzrostu. Drzewa i krzewy liściaste zrzucające liście na zimę szybko rosną na początku okresu wegetacji i ich wymagania pokarmowe oraz nawozowe są najwyższe w tym okresie. Krzewy liściaste zawsze zielone rosną przez cały sezon dość równomiernie. Natomiast drzewa i krzewy iglaste wolno rozpoczynają wzrost i powoli pobierają składniki. Dawki nawozów dla grup roślin o zróżnicowanych wymaganiach pokarmowych i uprawianych w pojemnikach o objętości do 7 dm3, zalecane przez badaczy holenderskich, przedstawione są w tabeli 2.
Tabela 2. Dawki nawozu, w zależności od wymagań pokarmowych, terminu stosowania i długości działania nawozu* 
* źródło T. Aendekerk 1999
Pojawiły się ostatnio nowe nawozy, o zmiennej dynamice uwalniania składników, zbliżonej do tempa wzrostu roślin. Są to Osmocote Exact Hi-Start dla roślin o szybkim tempie wzrostu na początku wegetacji, Osmocote Exact Standard dla gatunków o stabilnym wzroście i Osmocote Exact Lo-Start dla roślin o powolnym przyroście masy na początku wegetacji.
W Holandii, oprócz nawozów mineralnych, szkółkarze mają do dyspozycji także nawóz organiczny o kontrolowanym uwalnianiu składników, oferowany pod nazwą handlową Plant Organo.
Basacote
Hydrocote
Multicote
Osmocote
Plantacote
Polyon
<HR align=left width="25%"
Zalety nawozów o kontrolowanym działaniu:
niepowodowanie stresu solnego u roślin po podaniu nawozu,
zapewnienie dostępności składników pokarmowych przez cały okres wegetacji,
wyrównany wzrost roślin,
oszczędność robocizny — zmniejszona częstotliwość nawożenia,
ograniczenie wymywania składników, a tym samym skażenia środowiska.
Wady nawozów o kontrolowanym działaniu:
bardzo wysoka cena,
uwalnianie składników w czasie, będące funkcją temperatury, co nie zawsze odpowiada bieżącym wymaganiom pokarmowym uprawianych roślin.
