STAN I PERSPEKTYWY POLSKIEJ HODOWLI WARZYW

    Polska jest ważnym rynkiem nasion gatunków rolniczych i ogrodniczych w Europie i na świecie. Jego potencjalna wartość przez zagranicznych ekspertów oceniana jest na 400 mln USD, jednak realna wielkość obrotów wynosi około 260 mln USD (17. miejsce na świecie). Różnica pomiędzy tymi dwiema wartościami wynika przede wszystkim z częstego pozyskiwania we własnym zakresie nasion gatunków rolniczych oraz rozwoju szarej strefy na rynku nasiennym.


    Wartość polskiego rynku nasion warzyw oceniana jest na około 85 mln USD (w tym około 25 mln USD przypada na odmiany uprawiane pod osłonami). Udział polskich odmian w tym rynku wynosi około 50%, zagranicznych około 40%, resztę stanowią nasiona znajdujące się w obrocie nielegalnie.


    Uwarunkowania polskiej hodowli warzyw


    Na obecny stan polskiej hodowli warzyw wpływ miały niekorzystne uwarunkowania historyczne uniemożliwiające jej stały, niezakłócony rozwój (m.in. okres zaborów, zniszczenia w czasie I wojny światowej, trudne początki nowoczesnej hodowli w XX-leciu międzywojennym oraz zniszczenia i grabieże materiałów hodowlanych w czasie II wojny światowej). W okresie powojennym na polską hodowlę negatywnie wpłynęła nacjonalizacja odradzających się firm hodowlano-nasiennych oraz późniejszy (trwający aż do roku 1989 r.) brak pozytywnych bodźców — między innymi na skutek absurdalnego oddzielenia przez państwo hodowli od nasiennictwa. Obecnie ważnymi czynnikami, które mają wpływ na polską hodowlę roślin ogrodniczych, są: silna ekspansja firm zagranicznych, przemiany polskiego sektora nasiennego, niezakończony proces prywatyzacji większości firm nasiennych oraz brak skutecznych mechanizmów wspierania hodowli przez administrację państwową. Ponadto istnieje konkurencja ze strony niektórych jednostek naukowo-badawczych prowadzących hodowlę i rejestrujących własne odmiany. Duży wpływ na krajowy sektor nasienny miało wstąpienie naszego kraju 1 maja 2005 roku do Unii Europejskiej. Teraz naszą hodowlę warzyw czeka kolejny trudny etap — od roku 2007 ustają bowiem dotacje państwowe do hodowli wybranych gatunków, prowadzonej w spółkach należących do skarbu państwa. Spółki te mają obecnie znaczny udział w prowadzonych w Polsce pracach hodowlanych dotyczących roślin warzywnych.


    Szybki wzrost liczby odmian na rynku


    Począwszy od początku lat 90. XX wieku w Polsce nastąpił szybki wzrost liczby rejestrowanych odmian warzyw (wykres 1, tabela 1). Liczba ta w latach 1990–2004 zwiększyła się z 240 do 1564. Stałe powiększanie się Rejestru Odmian warzyw było skutkiem działalności zarówno krajowych, jak i zagranicznych firm nasiennych. Zwłaszcza te drugie, z zaangażowaniem dużych środków, przystąpiły do dynamicznej ekspansji na rynku nasion dla profesjonalistów. Zagraniczne odmiany warzyw w latach 80. XX wieku na rynek dopuszczane były za specjalną zgodą Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Od chwili wprowadzenia w naszym kraju zasad wolnego rynku odmiany te zostały objęte takimi samymi wymogami rejestrowymi, jak odmiany polskie. Po wprowadzeniu tych zasad udział odmian zagranicznych w rejestrze systematycznie się zwiększał (wykres 2) i w okresie 1991–2004 wzrósł z 45,6% do 60,0%. Od 1 maja 2005 roku, gdy Polska stała się członkiem UE, na naszym rynku mogą być sprzedawane nasiona każdej z prawie 20 tysięcy odmian warzyw zarejestrowanych w europejskim Katalogu Wspólnotowym.


    Wykres 1. Liczba odmian warzyw wpisana
    do polskiego Rejestru Odmian w latach 1990–2004



    Tabela 1. Liczba nowych odmian krajowych wybranych gatunków warzyw zarejestrowanych w latach 2000–2004


    Wykres 2. Udział odmian warzyw krajowych i zagranicznych wśród wpisanych
    do polskiego Rejestru Odmian w latach 1991–2004


    Zakres bieżących prac hodowlanych


    W latach 2000–2004 najintensywniejsze prace hodowlane w polskich firmach nasiennych obejmowały 12 gatunków warzyw, których odmiany stanowiły aż 86,4% ogółu wpisanych w tym okresie do rejestru.


    Prace hodowlane w polskich firmach nasiennych (fot. 1, 2) dotyczą wprowadzania nowych typów odmian (na przykład fasoli szparagowej o szerokich, płaskich strąkach) oraz ulepszania typów już istniejących. Hodowla, poza zwiększeniem plonu, jednocześnie duży nacisk kładzie na jego cechy jakościowe, w tym również walory smakowe. Ocena organoleptyczna dotyczy nie tylko warzyw w stanie świeżym, ale także konserw (np. groch), mrożonek (np. groch, marchew) czy soków (np. marchew). Dobry smak polskich odmian warzyw jest często podkreślany w przypadku ich konfrontacji z odmianami zagranicznymi. Wybrane parametry, decydujące o jakości plonu, na które kładzie się nacisk w polskich programach hodowlanych warzyw, przedstawiono w tabeli 2.



    Fot. 1. Materiały hodowlane marchwi



    Fot. 2. Marchew pod izolatorem


    Tabela 2. Wybrane parametry jakościowe uwzględniane w polskich firmach hodowlano-nasiennych w hodowli wybranych gatunków warzyw


    Większość programów hodowlanych wybranych gatunków warzyw uwzględnia również cechy umożliwiające mechaniczny zbiór. Prowadzone przez polskie firmy prace mają na celu także uzyskanie odmian odpornych i tolerancyjnych wobec patogenów i warunków uprawy. Hodowla odpornościowa obejmuje, między innymi, następujące gatunki (i patogeny): fasolę szparagową (antraknoza fasoli, bakterioza obwódkowa fasoli, wirus zwykłej mozaiki fasoli — BCMV), groch (fuzaryjne więdnięcie grochu, wirus żółtej mozaiki fasoli — BYMV, wirus ostrej mozaiki grochu — PEMV), burak ćwikłowy (chwościk buraka), marchew (alternarioza naci marchwi, bakteriozy), pietruszkę (zgnilizny bakteryjne), seler (septorioza selera), ogórek (parch dyniowatych, mączniak rzekomy dyniowatych, fuzaryjna zgorzel dyniowatych, bakteryjna kanciasta plamistość ogórków), pomidor (bakteryjna cętkowatość pomidora, zaraza ziemniaka, septorioza pomidora, wirus mozaiki tytoniu — TMV, wirus brązowej plamistości pomidora — TSWV), cebulę (mączniak rzekomy) sałatę (mączniak rzekomy). Prowadzone są także prace dotyczące jak najlepszego przystosowania odmian do warunków środowiskowych, często odbiegających od optymalnych. Przykładem tego mogą być odmiany fasoli szparagowej o podwyższonej tolerancji wobec chłodów, przeznaczone do upraw przyspieszonych.


    W polskich firmach hodowlanych widoczne jest również wprowadzanie, dzięki ścisłej współpracy z ośrodkami naukowymi, nowoczesnych metod biotechnologicznych do prac hodowlanych. W wyniku prowadzonych prac wydatnie zwiększył się odsetek odmian mieszańcowych rejestrowanych przez polskie przedsiębiorstwa.


    Najwięksi polscy hodowcy warzyw


    Większość polskiej hodowli warzyw jest skupiona w 7 przedsiębiorstwach: IWarz-PNOS Reguły, PlantiCo Gołębiew, PlantiCo Zielonki, PNOS Poznań, Polan Kraków, Spójnia HiNO w Nochowie, TORSEED. W latach 2000–2004 firmy te zarejestrowały od 11 (PNOS Poznań) do 68 odmian warzyw (PlantiCo Gołębiew). Łącznie wprowadziły one w tym okresie na rynek 235 odmian, co stanowiło 82,6% zarejestrowanych odmian krajowych warzyw (tab. 3).


    Tabela 3. Odmiany warzyw zarejestrowane przez wybrane polskie firmy nasienne
    w latach 2000–2004 i ich udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych odmian krajowych


    1 firmy objęte dotacjami do hodowli wybranych gatunków warzyw; 2 łącznie z odmianami zarejestrowanymi wspólnie z PNOS Ożarów Mazowiecki i IW Skierniewice, udziałowcami w IWarz-PNOS Reguły są: PNOS Ożarów Mazowiecki i IW Skierniewice


    Prowadzenie równolegle różnych programów hodowlanych wielu gatunków wymaga posiadania odpowiednio dużych kolekcji materiałów wyjściowych. Spośród wymienionych wcześniej firm spółka IWarz-PNOS Reguły ma bezpośredni dostęp do zasobów genowych warzyw, prowadzonych w ramach Polskiego Banku Genów przez Instytut Warzywnictwa w Skierniewicach. Pozostałe firmy mają natomiast samodzielne kolekcje. Liczba zgromadzonych w nich różnych obiektów warzyw systematycznie rośnie — w latach 2003–2005 wynosiła, odpowiednio, 1119, 1403 i 1498.


    Co dalej?


    W najbliższym czasie na przyszłość polskiej hodowli warzyw rzutować będą przemiany w hodowlano-nasiennych spółkach państwowych. Związane będą one z zaprzestaniem przez administrację państwową dotowania prowadzonych w nich programów hodowlanych. Z pewnością doprowadzi to do zmniejszenia liczby gatunków objętych pracami hodowlanymi i skoncentrowania się na tych przynoszących największe dochody. Spółki te będą musiały również ulec dalszym przemianom własnościowym. Na razie przyszłość ich jest niejasna, nie wiadomo, czy i w jaki sposób nastąpi ich prywatyzacja, lub tylko przejdą reorganizację i pozostaną w gestii państwa.


    Mimo zagranicznej konkurencji polski sektor hodowlano-nasienny z pewnością obroni swoją bardzo dobrą pozycję na rynku profesjonalnym w przypadku takich warzyw, jak: burak ćwikłowy (fot. 3), pomidor polowy i ogórek polowy. Dobre osiągnięcia Polska ma również w hodowli grochu i fasoli (fot. 4), ale problemem w przypadku tych gatunków jest fakt, że większość przetwórni znajduje się w rękach zagranicznych firm, które nie wybierają odmian krajowych. Ważnym gatunkiem uprawianym w polu, znajdującym się w sferze zainteresowania polskich przedsiębiorstw hodowlanych, jest cebula (fot. 5, 6). Mamy odmiany mieszańcowe tego gatunku, które powstały z wykorzystaniem nowoczesnych metod hodowli. Nie uda się prawdopodobnie odzyskać znacznego udziału w rynku odmian warzyw kapustnych.



    Fot. 3. Materiały hodowlane buraka ćwikłowego



    Fot. 4. Materiały hodowlane fasoli



    Fot. 5. Haploidy cebuli — aklimatyzacja roślin



    Fot. 6. Nasienniki cebuli w izolatorach


    Obawiać się należy dalszej dominacji firm zagranicznych na rynku nasion warzyw uprawianych pod osłonami, zwłaszcza szklarniowych, choć niektóre polskie kreacje z tej grupy odmian nie odbiegają parametrami od zachodnich — warto wspominieć hodowlę twórczą pomidora prowadzoną przez PHRO Krzeszowice czy ZO Przyborów (zakład zajmujący się również hodowlą ogórka i papryki).

    Related Posts

    None found

    Poprzedni artykułW POŁUDNIOWYM TYROLU (CZ. II)
    Następny artykułSterowana uprawa truskawek. Rodzaj sadzonki a plonowanie

    ZOSTAW ODPOWIEDŹ

    Wpisz treść komentarza
    Wpisz swoje imię

    ZGODA NA PRZETWARZANIE DANYCH OSOBOWYCH *

    Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany, podajesz go wyłącznie do wiadomości redakcji. Nie udostępnimy go osobom trzecim. Nie wysyłamy spamu. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem*.