Sprzyjające warunki wzrostu i rozwoju
Naturalnym środowiskiem występowania żurawiny są torfowiska wysokie, które powstały na równinach w wyniku zarastania mchem zbiorników wodnych. Do tych zbiorników nie napływała woda z pól otaczających je podczas obfitych opadów lub wiosennych roztopów i nie nanosiła na nie składników mineralnych, w tym działającego odkwaszająco na glebę wapnia. Na zarośniętych mchem zbiornikach wodnych powstaje torf wysoki, który w skrajnych przypadkach może mieć pH 2,0–2,5. Na tych terenach pojawiają się rośliny znoszące nadmiar wody zimą i na przedwiośniu — do czasu podwyższania się temperatury powietrza i powolnego wchodzenia w okres wegetacji — oraz bardzo kwaśną glebę (a nawet jej wymagające), m.in. żurawina.
Tereny torfowe są bardzo ubogie w składniki pokarmowe, a podstawowy z nich, czyli azot, dostarczany jest z mineralizujących się dolnych części mchu i innych roślin. Z reguły są to tereny dobrze nasłonecznione, co także sprzyja żurawinie. Wytwarzane przez żurawinę długie pędy wegetatywne umożliwiają jej utrzymywanie się nad powierzchnią stale rosnącego mchu i chronią przed jego zagłuszającym działaniem. W górnej warstwie mchu, na skutek dostatecznej wilgotności i dobrego napowietrzenia, są również odpowiednie warunki do łatwego powstawania korzeni przybyszowych na pędach żurawiny znajdujących się w tej warstwie. Takie warunki sprzyjają silnemu wzrostowi pędów i owocowaniu żurawiny.
Charakterystyka roślin
Żurawina jest długowieczną zimozieloną krzewinką. Zasiedla torfowiska wysokie w Europie i Azji oraz Ameryce Północnej. Rośliny występujące w Europie i Azji wytwarzają tylko długie pędy, na których w kątach liści pojawiają się pąki kwiatowe i owoce. Przy takim typie osadzania owoców utrudniony jest ich zbiór, gdyż należy wybierać je z górnej warstwy mchu.
Gatunek występujący na terenie Ameryki Północnej różni się od europejskiego większymi owocami, które powstają na krótkich pędach owoconośnych wyrastających na długopędach. Zbiór tak osadzonych owoców jest łatwiejszy i może zostać zmechanizowany (fot. 1). Duża wytrzymałość roślin na mróz, tolerancja wobec wysokiego poziomu wody w czasie spoczynku zimowego, łatwy zbiór i duża wartość dietetyczna owoców, to walory sprzyjające uprawie tej rośliny.
Fot. 1. Zbiór owoców żurawiny można zmechanizować — w tym celu plantacja na okres zbioru powinna być zalana wodą
Do dotychczas poznanych wad żurawiny zalicza się małą wytrzymałość pąków kwiatowych na wiosenne przymrozki, zamieranie pędów, także mięknięcie owoców w przechowalni. Przemarzanie pąków kwiatowych jest mało widoczne, ponieważ marzną w okresie nabrzmiewania, jeszcze przed kwitnieniem. Dlatego tak ważna jest ochrona przed wiosennymi przymrozkami, na przykład przez zalewanie plantacji wodą w czasie ich występowania albo przez zamgławianie plantacji.
Przygotowanie terenu pod plantację
Roślina ta wymaga kwaśnej gleby o pH 3,0–4,0, dlatego zmeliorowane torfowiska wysokie, tereny bagienne z możliwością szybkiego zalewania kwater na zimę, a także wykorzystywania wody w ochronie kwiatów przed wiosennymi przymrozkami i do zbioru owoców, to warunki przydatne do wielkotowarowej uprawy żurawiny. W tym celu można wykorzystywać tzw. potorfia po zebraniu określonej przepisami górnej warstwy torfu wysokiego. Badania prowadzone w USA i Kanadzie wykazały przydatność do uprawy tej rośliny również lekkich gleb mineralnych do IV klasy włącznie, pod warunkiem, że tereny te nie będą latem podmokłe ani zbyt ubogie w wodę. Należy podkreślić, że żurawina w stanie spoczynku zimowego może znajdować się pod wodą, jednak w okresie pełnej wegetacji jej rośliny nie znoszą nadmiaru wody.
Ciekawy jest sposób uprawy żurawiny w Chile, gdzie plantacje zakłada się na zmielonej skale wulkanicznej (fot. 2), a odpowiednie deszczowanie, nawożenie, ochrona przed chorobami i zwalczanie chwastów umożliwia uzyskiwanie z tak uprawianych roślin wysokich plonów.
Fot. 2. Plantacja żurawiny w Chile
W Polsce mało jest torfowisk wysokich nadających się pod uprawę żurawiny, dostępne są natomiast rozległe obszary torfowisk „przejściowych”, równinne tereny lekkich gleb, które można by w tym celu wykorzystać.
Przygotowanie terenu pod uprawę żurawiny polega na dokładnym wyprofilowaniu pola pod poszczególne kwatery, otoczeniu ich rowami służącymi zarówno do szybkiego zalewania, jak i wypuszczania wody oraz na uformowaniu grobli przeznaczonych do przejazdu maszyn niezbędnych przy uprawie (fot. 3). Wspomniane przygotowanie terenu jest zbliżone do budowania stawów rybnych. W ostatnich latach uprawy żurawiny udają się na lekkich glebach mineralnych (fot. 4), przy nawadnianiu zakwaszaną wodą i zamgławianiu plantacji w czasie wiosennych przymrozków. Zbiór owoców na takich plantacjach można przeprowadzać za pomocy bardzo prostych, łatwych w obsłudze urządzeń (fot. 5).
Fot. 3. Rów z wodą do zalewania plantacji żurawiny
Fot. 4. Jednoroczna plantacja żurawiny założona na lekkiej glebie, w gospodarstwie Jana Kołaczyńskiego (na fot.) w miejscowości Krojczyn koło Włocławka
Fot. 5. Urządzenie do ręcznego zbierania owoców żurawiny
Przy wybieraniu terenu pod uprawę żurawiny należy pamiętać o jego zmeliorowaniu, sprawdzeniu, czy w podglebiu nie znajdują się duże ilości wapnia, zabezpieczeniu odpowiedniej ilości wody i, w miarę potrzeby, jej dokwaszaniu. Tereny o pH wyższym od 5,5–6,0 nie powinny być adaptowane pod uprawę tej rośliny, z uwagi na duże trudności w utrzymaniu właściwej kwasowości gleby. Jest to szczególnie niebezpieczne na terenach nisko położonych, które przed zmeliorowaniem były wielokrotnie zalewane wodą spływającą z miejsc wyżej położonych lub z rzek w czasie wiosennych roztopów zalewających takie tereny. To niebezpieczeństwo dotyczy torfowisk, w których w niższych warstwach może być nagromadzony, i to w dużych ilościach, wapń. Łatwo rozpuszcza się on w wodzie i wraz z nią podsiąka ku górze, a po jej opadnięciu pozostaje w górnej warstwie odkwaszając glebę.
Należy także upewnić się, czy latem na polu przeznaczonym pod uprawę żurawiny nie będzie występował nadmiar wody. Następnie trzeba zbadać kwasowość gleby i, w miarę potrzeby, rozsypać służącą do zakwaszania siarkę i zmieszać z górną warstwą gleby (tabela).
Dawki siarki potrzebnej do zakwaszenia gleby, zależnie od jej rodzaju i pH
(dane amerykańskie)
* Wartość pH, do jakiej chce się doprowadzić glebę; P — gleba piaszczysta, C — gleba ciężka
Innym sposobem — ale już znacznie kosztowniejszym i polecany w amatorskiej uprawie — jest wykopanie w rzędach, w których będą sadzone rośliny, bruzd o głębokości 10 cm.
W bruzdach rozrzuca się nawóz siarkowy, który należy wymieszć z glebą. Na tak przygotowanym poletku rozsypujemy 20-centymetrową, warstwę kwaśnego torfu.
Gdy planuje się nawadnianie upraw tej rośliny, trzeba pamiętać, by woda nie była bogata w wapń i magnez. Taki błąd popełniono np. wiele lat temu w stanie Wisconsin w USA. W czasie masowego zakładania plantacji zaczął występować niedobór wody w naturalnych zbiornikach i uzupełniano go wodą z rzeki nie wiedząc, że ma ona wysokie pH. Nawadnianie przez kilka lat taką wodą spowodowało, że rośliny przestały owocować.
