Problemy te dotyczą szkółek roślin ozdobnych i upraw amatorskich. Obserwacje prowadzone w szkółkach oraz listy i telefony od nabywców bylin wskazują, że zamieranie tych roślin po zimie jest częste, a w następstwie dochodzi do rozprzestrzeniania się chorób w nasadzeniach. Straty mogą sięgać około 15%.
| CZYNNIKI NIEINFEKCYJNE | |||||||
| Jednym z powodów złej kondycji i zamierania bylin jest uszkodzenie roślin wskutek zbyt niskiej temperatury lub zimnych wiatrów. Innym może być bardzo duża wilgotność podłoża późną jesienią i utrzymywanie się w tym okresie przez dłuższy czas temperatury powyżej 0°C. W takich warunkach, przy niedoborze powietrza w podłożu, dochodzi do gnicia korzeni i ich wtórnego porażenia przez grzyby chorobotwórcze. Jednak najczęstsze przyczyny strat to: – Utrzymywanie się okrywy śnieżnej na powierzchni roślin (lub na matach czy igliwiu, którymi często zabezpiecza się rośliny na zimę), nawet wówczas, gdy temperatura powietrza przekracza 10°C. Pod taką osłoną jest jeszcze cieplej (nawet o kilka stopni) aniżeli na zewnątrz, a wilgotność względna powietrza wynosi często ponad 90%. Jeśli takie warunki utrzymują się przez kilka dni lub też zmieniają się, ale powracają okresy z temperaturą powyżej 0°C, może dochodzić do rozwoju chorób na roślinach. – Ciepłe przedwiośnie — podłoże rozmarza, a proces ten mogą przyspieszyć opady śniegu z deszczem lub deszczu. Temperatura i bardzo duża wilgotność powietrza sprzyjają wówczas rozwojowi chorób. Czynnikiem dodatkowym, wzmagającym rozwój grzybów chorobotwórczych jest zagęszczenie roślin oraz duża masa liści i pędów. | |||||||
| CHOROBY GRZYBOWE | |||||||
Do patogenów dominujących na zamierających bylinach należą grzyby — Botrytis cinerea (wywołujący szarą pleśń) oraz te z rodzaju Fusarium (sprawcy fuzariozy). Występują one często na tych samych roślinach. Szara pleśń pojawia się zwykle na wierzchołkach liści, które w wyniku porażenia brązowieją, a nekroza rozszerza się stopniowo na całe blaszki liściowe. Porażone liście, np. dąbrówki rozłogowej (Ajuga reptans), przylegają do siebie (fot. 1), a wewnątrz tej masy tworzą się liczne, szare skupienia zarodników grzyba.
W przypadku rojników (Sempervivum spp.) części roślin porażone przez grzyba ciemnieją i zamierają (fot. 2). Wraz ze zwiększaniem się wilgotności względnej powietrza powierzchnia chorych organów pokrywa się szarym nalotem. U niektórych gatunków rozchodników — o licznych, zwartych łodygach — grzyb infekuje tkanki na różnej wysokości pędu. W efekcie dochodzi do prawie całkowitego zasiedlenia roślin przez patogen, którego obfita grzybnia i zarodniki konidialne pokrywają opanowane części bylin. Przy nawet niewielkim ruchu powietrza oraz w czasie opadów konidia przedostają się na następne rośliny. Grzyb rozwija się już w temperaturze powyżej 4°C, ale do infekcji dochodzi, gdy wilgotność względna powietrza przekracza 92%. Takie warunki podczas niektórych zim i na przedwiośniu występują bardzo często, dochodzi więc do zamierania roślin całymi placami.
Grzyby z rodzaju Fusarium, w tym głównie F. avenaceum i F. culmorum, występują nawet w najlepiej chronionych szkółkach czy dobrze pielęgnowanych nasadzeniach ogrodowych. W sprzyjających warunkach (temperatura powyżej 10°C i wysoka wilgotność względna powietrza) następuje zakażenie roślin i rozwój fuzaryjnej zgnilizny. U rojników, rozchodników (Sedum spp.) oraz skalnic (Saxifraga spp.) grzyby te wnikają do rośliny w różnych jej miejscach, powodując powstawanie na pędach brązowych, rozszerzających się plam. Na powierzchni znekrotyzowanych tkanek pojawia się białawy lub różowy nalot grzybni (fot. 3).
Często w jego obrębie widoczne są żółtawe lub pomarańczowe skupienia zarodników. Wymienione grzyby mogą być również sprawcami zmian chorobowych powstających na dolnych, znajdujących się najbliżej powierzchni podłoża, częściach roślin. Spowodowana przez te patogeny nekroza obejmuje coraz wyższe partie pędu. Jeśli na podłożu znajdują się resztki roślin, na ich powierzchni oraz na nim rozwijają się grzyby. Grzyby z rodzaju Fusarium są także niebezpieczne dla traw ozdobnych, które mogą zamierać po zimie wskutek porażenia przez te mikroorganizmy. Wyniki analizy mykologicznej chorych traw wskazują, iż główną przyczyną obumierania części lub całych roślin (fot. 4) jest F. nivale, który wywołuje także pleśń śniegową zbóż. Wraz z nim z porażonych części roślin izolowano również grzyb z rodzaju Drechslera.
Zapobieganie szarej pleśni i fuzariozie: Istotne jest właściwe przygotowanie roślin do zimowania — zmniejszenie dawek nawozów azotowych wprowadzanych w drugiej połowie lata. Wskazane jest usunięcie późną jesienią, np. u astrów (Aster sp.), funkii (Hosta sp.), nawłoci (Solidago sp.) i fiołków (Viola sp.) obumarłych — po przymrozkach — części roślin, stanowiących doskonałą pożywkę dla niektórych grzybów chorobotwórczych; jesienne przycięcie goździków — sinego (Dianthus gratianopolitanus) i pierzastego (D. plumerius) — gwarantuje poprawę zdrowotności tych roślin i lepszy wzrost wiosną następnego roku. Należy ustawiać byliny w kontenerowni tak, aby była możliwość okrycia tylko tych, które są wrażliwe na niską temperaturę — okrywania nie wymagają np. rozchodniki i skalnice. Powinno się sprawdzać — zimą i na przedwiośniu — czy na roślinach nie zalega zbyt duża warstwa śniegu, czy nie pokrywa ich lód, nie tworzą się zastoiny z wodą. Należy stworzyć takie warunki, aby nadmiar wody odpływał z kontenerowni, a w przypadku okrywy lodowej trzeba ją kruszyć. Wskazane jest (na przedwiośniu, w słoneczne, ciepłe dni) odkrycie roślin, aby w ich bezpośrednim otoczeniu zmniejszyć wilgotność powietrza i podłoża. Gdy temperatura wzrośnie powyżej 10°C, należy opryskać byliny mieszaniną preparatów Sarfun 500 SC (0,1%) + Rovral Flo 255 SC (0,1%). Jeśli pogoda sprzyja rozwojowi grzybów chorobotwórczych, zabieg należy powtórzyć po 7–10 dniach. Do powszechnie występujących chorób bylin należą także rdze, których symptomy pojawiają się na roślinach latem. Objawy te mają postać żółtych, pomarańczowych, następnie rdzawych skupień zarodników ulokowanych na dolnej stronie liści. W obrębie skupień, ale na górnej stronie liścia, tkanki żółkną i brązowieją. Rdza może rozwijać się również na łodygach, działkach kielicha, a nawet płatkach kwiatów. Porażone rośliny są na ogół zdeformowane i znacznie wolniej się rozwijają niż zdrowe. Taki materiał raczej nie nadaje się do sprzedaży. Zwykle w październiku, a niekiedy i w listopadzie, na dziko rosnących dzwonkach pojawiają się pomarańczowe, często bardzo liczne skupienia zarodników. Niekiedy ich liczba jest tak duża, że pokrywają one całą dolną stronę liści (fot. 5). Górna zaś strona żółknie i brązowieje. Porażone liście zwijają się łódeczkowato. Przyczyną choroby jest dwudomna rdza Coleosporium campanulae, która zimuje na porażonych dzwonkach. Tworzące się wiosną zarodniki rozprzestrzeniane są z wiatrem i przy udziale owadów na różne gatunki sosny. Latem grzyb infekuje dzwonki różnych gatunków, w tym często dzwonek skupiony (Campanula glomerata), powodując drastyczne obniżenie jakości roślin.
Wczesną wiosną, na dolnych liściach rojników, można zobaczyć liczne, okrągłe lub owalne, pomarańczowe lub jasnobrązowe skupienia zarodników rdzy Endophyllum sempervivi (fot. 6). Przy ciepłej i wilgotnej pogodzie grzyb przerasta na sąsiadujące liście lub z wodą oraz prądami powietrza rozprzestrzenia się na rosnące wokół rojniki. U Sempervivum montanum na jednym liściu może występować kilkadziesiąt skupień zarodników. Grzyb opanowuje roślinę stopniowo. Chorobę dostrzega się dopiero wtedy, gdy skupienia zarodników pojawiają się na liściach środkowych lub na kwiatostanie. Brzegi silnie porażonych liści zawijają się do środka, lecz rzadko brązowieją i zamierają.
Rozwojowi grzybów wywołujących rdze sprzyja bardzo duża wilgotność względna powietrza i temperatura powyżej 10°C. W przypadku produkcji roślin w doniczkach, gdy pojemniki ustawiane są ściśle obok siebie, patogeny mają bardzo dogodne warunki szybkiego rozwoju. Zwalczanie rdzy: Bardzo istotne jest usuwanie roślin z nielicznymi objawami chorobowymi. W ten sposób szybko eliminuje się źródło infekcji. Jeśli choroba pojawiła się w dużym nasileniu, niezbędna jest chemiczna ochrona. Rośliny należy bardzo dokładnie opryskać preparatem Amistar 250 SC* (0,1%), Discus 500 WG* (0,03%) lub Saprol 190 EC (0,15%). Zabieg wykonuje się wtedy, gdy temperatura wzrośnie powyżej 10°C (przy ochronie rojników trzeba dokładnie opryskać dolną część roślin). Zabieg należy powtórzyć 2–3-krotnie co 7–10 dni. | |||||||
