Dzielżan jesienny dorasta do wysokości 80–150 cm. Ma wąsko oskrzydloną łodygę i siedzące, podłużnie lancetowate liście o długości 3–12 cm. Koszyczki kwiatowe, o średnicy 3–5 cm, zebrane są w okazałe baldachogrona. Odgięte ku dołowi kwiaty języczkowate są żółte lub purpurowobrązowe, a kwiaty rurkowate – żółte. Bylina ta kwitnie od lipca do października.
Odmiany
W uprawie znajdują się przede wszystkim mieszańce różnych gatunków z rodzaju Helenium. Znanych jest ponad 180 odmian, które różnią się wysokością roślin, wielkością, wypełnieniem i zabarwieniem koszyczków oraz terminem kwitnienia.
Do najwcześniej kwitnących, tj. od czerwca – lipca do połowy sierpnia, należą m.in.:
- 'Moerheim Beauty’ – o miedzianoczerwonych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowych, wysokość roślin wynosi 70–120 cm; ‘
- Pumilum Magnificum’ – o złotożółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – żółtych, dorasta do wysokości 60–80 cm;
- ‘Waltraut’ – o pomarańczowożółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowych, osiąga wysokość 80–100 cm;
‘Waltraut’; fot. P. Czuchaj
- ‘Wesergold’ – o żółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowych, wysokość roślin wynosi 55–115 cm.
Do średnio wcześnie kwitnących, tj. rozpoczynających kwitnienie pod koniec lipca i w sierpniu, należą:
- ‘Autumn Lollipop’ – o zredukowanych, żółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – żółtobrązowych, dorasta do wysokości 60–90 cm, kwitnie do września;
- ‘Biedermeier’ – o czerwonych kwiatach języczkowatych z żółtą obwódką, rurkowatych – brązowych, osiąga wysokość 100–165 cm, kwitnie do końca sierpnia;
- ‘Blütentisch’ – o złotożółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowych, wysokość roślin wynosi 80–120 cm, kwitnie do września;
- ‘Double Trouble’ – o półpełnych, żółtych kwiatostanach, rośliny dorastają do wysokości 110–130 cm, kwitną do końca września;
- ‘Double Trouble’ – o półpełnych, żółtych kwiatostanach, rośliny dorastają do wysokości 110–130 cm, kwitną do końca września;
- ‘Goldrausch’ – o złotożółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – ciemnobrązowych, wysokość roślin wynosi 140–150 cm, kwitnie do końca sierpnia;
- grupa Helena – oferowana w kolorach żółtym i czerwonobrązowym, wysokość roślin wynosi 50–120 cm, kwitną w pierwszym roku przy rozmnażaniu z nasion, kwiatostany zdobią rośliny do października;
- grupa MariachiTM – charakteryzuje się zwartym pokrojem roślin, które kwitną od lipca do września, dostępna jest w czterech odmianach:
- ‘Fuego’ – o czerwono- pomarańczowo-żółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowożółtych,
‘Fuego’; fot. W. Górka
- ‘Siesta’ – o pomarańczowo-czerwonych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowożółtych,
- ‘Salsa’ – o czerwonych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowożółtych,
- ‘Sombrero’ – o żółtych kwiatostanach, trzy pierwsze osiągają wysokość 45–55 cm, jedynie ‘Sombrero’ rośnie wyżej – do wysokości 60–65 cm;
- grupa Ufo – tworzą ją odmiany o zwartym pokroju: ‘Betty’ – o żółto-pomarańczowych kwiatach języczkowatych i brązowych – rurkowatych, dorasta do wysokości 65–75 cm, ‘Carmen’ – o żółtych kwiatach języczkowatych z pomarańczowym odcieniem, rurkowate są ciemnobrązowe, osiągają wysokość do 50 cm, ‘Tom’ – o bordowych kwiatach języczkowatych i ciemnobrązowych – rurkowatych, rośliny mają ciemne pędy, osiągają wysokość do 50 cm, 'Monique' – o żółtopomarańczowych kwiatach języczkowatych i żółtych rurkowatych, wysokość roślin – do 50 cm;
‘Carmen’; fot. W. Górka
- ‘Kanaria’ – o żółtych kwiatostanach, wysokość roślin wynosi 90–120 (150) cm, kwitnie do końca sierpnia; ‘Rubinzwerg’ – o kwiatach języczkowatych ciemnoczerwonych, rurkowatych – brązowych, osiąga wysokość 70–110 cm, kwitnie do połowy września;
- ‘Ruby Tuesday’ – o brązowoczerwonych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – żółtych, dorasta do wysokości 90–120 cm, kwitnie do początku września;
- ‘Loysder Wieck’ – o zwiniętych w rurkę, karmelowożółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – żółtobrązowych, rośliny osiągają wysokość 90–120 cm, kwitną do końca września;
- ‘Zimbelstern’ – o żółtych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowożółtych, wysokość roślin wynosi 85–155 cm, kwitnie do września;
‘Zimbelstern’; fot. P. Czuchaj
- grupa Western Mixture – o kwiatostanach żółtych, czerwonych i żółto-czerwonych, rośliny o zwartym pokroju, wysokości do 50 cm, kwitną od lipca do września.
Do późno kwitnących, tj. w sierpniu–wrześniu, zaliczają się:
- ‘Bandera’ – o czerwonych kwiatach języczkowatych z żółtą obwódką, rurkowatych – żółtobrązowych, rośliny dorastają do wysokości 40–50 cm, kwitną do września;
- ‘Baudirektor Linne’ – o czerwonych kwiatach języczkowatych, rurkowatych – brązowych, wysokość roślin wynosi 100–120 cm, kwitną do początku września;
- ‘Wildform’ – o żółtych kwiatostanach, dorasta do wysokości 80–150 cm, kwitnie do października.
Rozmnażanie
W zależności od odmiany dzielżan może być rozmnażany z siewu, przez podział oraz sadzonki pędowe. Termin siewu przypada od lutego do czerwca lub od września do października. W 1 g jest 2400–5000 nasion (zależnie od odmiany), a do wyprodukowania 1000 roślin należy ich wysiać 0,5 g. Nasiona najlepiej umieszczać po 2–3 szt. w paletach wielootworowych. Dobrze je przykryć niewielką ilością wermikulitu, co zapewni odpowiednią wilgotność. Temperatura podłoża w okresie kiełkowania powinna wynosić 18–22°C. Wschody trwają 14–21 dni. Po wytworzeniu pierwszych liści właściwych temperaturę należy stopniowo obniżać do 12–15°C i zmniejszać wilgotność wokół roślin.
Sadzonki pędowe najlepiej sporządzać od kwietnia do maja, ukorzeniają się po 15–20 dniach. Podziału roślin najlepiej dokonywać od marca do maja.
Uprawa
Do produkcji dzielżanu zalecane jest podłoże torfowe z niską zawartością gliny (15–30%) i rozluźniającego materiału, np. piasku (0–20%), o odczynie 5,6–6,4. Rośliny można sadzić pojedynczo do doniczek o średnicy 11–12 cm bądź po dwie lub trzy do doniczek o średnicy 15 cm. Korzystnym rozwiązaniem jest dodanie do podłoża nawozu wieloskładnikowego o spowolnionym działaniu, w dawce 1,5–3,0 kg/m3. W wypadku młodych okazów po wytworzeniu liści właściwych zaleca się dokarmianie nawozami wieloskładnikowymi w dawce 75–100 ppm N, a po posadzeniu do doniczek – 150–200 ppm N. Przy nadmiernej wilgotności podłoża i niskiej temperaturze rośliny mogą zamierać.
Zastosowanie
Dzielżan jest wykorzystywany na rabatach, do tworzenia grup parkowych i do uprawy na kwiat cięty. Znakomicie prezentuje się wśród wysokich traw, np. miskantów. Na rabacie ładnie wygląda w towarzystwie przetaczników, krwiściągów, sadźców, wilczomleczy, bylinowych astrów, rozchodników i bodziszków.
Western Mixture; fot. mat. prasowe Fleuroselect
Dr inż. Piotr Czuchaj
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Artykuł pochodzi z numeru 9/2016 miesięcznika „Rośliny Ozdobne”
