W połowie maja, gdy kwitną lilaki (Syringa), wiosna jest już w pełni. Różnobarwne, okazałe, pachnące kwiatostany lilaka pospolitego i jego odmian czynią tę porę radosną. Czas powszechnie znanych lilaków kończy się w maju. Jest jednak gatunek z tego rodzaju, który zaczyna kwitnąć od połowy lub końca czerwca (w zależności od przebiegu pogody) do początku bądź do połowy lipca – to lilak japoński.
Lilak japoński (Syringa reticulata, znany dawniej pod nazwą Syringa amurensis var. japonica) pochodzi z północnej Japonii. Do uprawy został wprowadzony w 1876 r. Obecna nazwa gatunkowa opisywanego lilaka – reticulata – pochodzi od łacińskiego słowa reticulum, co oznacza ‘sieć’, co w tym wypadku odnosi się do wyraźnego żyłkowanego liści.
W ojczyźnie gatunek ten tworzy wysokie krzewy lub drzewa o krótkim pniu, dorastające do wysokości 6–9 m i szerokości 4,5–7,5 m. Pędy są mocne, sztywne, wzniesione. Pokrywa je kora brązowa do czerwonobrązowej, błyszcząca, z jasnymi przetchlinkami, często podłużnymi, co odróżnia go od innych gatunków lilaków. Ogólnym wyglądem przypomina ona korę czereśni i na grubszych pędach także podobnie się złuszcza. Pąki wegetatywne są siedzące i półkuliste, z czterema parami łusek okrywających, a dwa duże kwiatostanowe znajdują się na wierzchołkach pędów – to one latem wydają kwiaty. Gałęzie rozrastają się szeroko, budują koronę zbliżoną do jajowatej lub zaokrąglonej, z gałązkami lekko przewieszającymi się na końcach. Nakrzyżlegle ułożone pojedyncze liście są szerokojajowate do eliptycznych, długości 5–13 cm, o wierzchołku zaostrzonym, nasadzie zaokrąglonej do półsercowatej. Z wierzchu są ciemnozielone, na spodzie szarozielone, pokryte wzdłuż nerwów włoskami, po obu stronach wyraźnie żyłkowane. Jesienią pozostają zielone lub przebarwiają się na żółto lub czerwonawo. W łagodnym klimacie liście rozwijają się wcześnie – już pod koniec marca, u nas znacznie później. Drobne, o bardzo krótkiej rurce, białokremowe kwiaty wydzielające mocny, miodowy zapach pojawiają się latem, czyli najpóźniej ze wszystkich lilaków. Zebrane na wierzchołkach zeszłorocznych pędów w okazałe wiechy o długości 15–30 cm i szerokości 15–25 cm wyglądają przez około dwa tygodnie nadzwyczaj efektownie. W miejscu tych miododajnych kwiatów zawiązują się brodawkowate owoce-torebki (długości do 2 cm), a w nich nasiona, z których znaczna część jest płonna i nie kiełkuje.
Lilak japoński wymaga gleby żyznej i świeżej, dobrze zdrenowanej, o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego. Odpowiednie jest stanowisko słoneczne do lekko ocienionego. U nas jest wystarczająco wytrzymały na mróz i może być uprawiany w całym kraju. Znajduje się w kolekcjach niemal wszystkich polskich ogrodów botanicznych i arboretów. Według znawców tematu opisany gatunek jest jednym z najpiękniejszych lilaków, zwłaszcza w okresie kwitnienia, ale ma także ozdobne liście. Nie jest porażany przez mączniaka prawdziwego. Zasługuje na szybkie rozpowszechnienie w kraju. Powinien zdobić pasy wzdłuż szerszych ulic miejskich, parki, skwery i ogrody oraz otoczenie dużych budynków. Może być eksponowany pojedynczo, w grupach lub w formie swobodnych szpalerów.
Rozmnażany jest z nasion i wegetatywnie. Przed siewem zaleca się stratyfikację nasion chłodną wodą w temperaturze 1–5°C przez 30–90 dni. Sadzonki pędowe sporządzone w czerwcu lub na początku lipca po traktowaniu auksyną IBA w stężeniu 1–2% w podłożu z piasku i pod zamgławianiem mogą się ukorzenić do 90%.
Prof. dr hab. Mieczysław Czekalski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Artykuł pochodzi z numeru 4/2014 „Szkółkarstwa”
