Pobór wody z wodociągu
Jeśli gospodarstwo szkółkarskie jest podłączone do wodociągu wiejskiego lub miejskiego, można zwykle korzystać z tej wody do nawadniania. Zaletą takiego rozwiązania jest odpowiednia jakość wody, ponieważ wodociąg powinien dostarczać wodę o parametrach wody do spożycia. Ponadto nie obarczają szkółkarza problemy z wykonaniem i eksploatacją ujęcia oraz utrzymaniem sieci przed zaworem głównym. Do wad poboru wody z ujęć komunalnych należy jej wysoka cena i zwykle ograniczona ilość. Dlatego z wodociągu korzysta się przy mniejszych powierzchniach, w produkcji szkółkarskiej pod osłonami i blisko zabudowań.
Korzystanie z wodociągu reguluje ustawa z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. nr 72, poz. 747, z 2002 r. nr 113, poz. 984 oraz z 2004 r. nr 96, poz. 959 i nr 173, poz. 1808), zmieniona kolejny raz w tym roku. Zmiana ustawy została opublikowana w Dz. U. nr 85, poz. 729 z 2005 r., z terminem obowiązywania od 17.08.2005 r. Warunki korzystania z wodociągu reguluje też tzw. prawo miejscowe — uchwalony na podstawie ustawy przez radę gminy (miasta) regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków.
Przy systemie naliczania opłat za wodę, skojarzonych z opłatą za odprowadzanie ścieków, ilość wody kierowanej do nawodnień powinna być mierzona dodatkowym licznikiem, zainstalowanym za zgodą dostawcy wody. Wtedy cena wody z uwzględnieniem opłat za ścieki obejmowałaby tylko wodę zużywaną na cele socjalno-bytowe.
Ilość pobieranej wody może być ograniczona warunkami umowy z jej dostawcą lub możliwościami sieci. W niektórych przypadkach problem ten można złagodzić poprzez retencjonowanie wody w okresach, kiedy nawadnianie jest zbędne, lub w tej porze dnia, gdy nawadnianie nie jest prowadzone. W tym celu niezbędne jest zbudowanie odpowiednich zbiorników zamkniętych lub otwartych. Dzięki gromadzeniu wody możliwe jest także jej podgrzanie.
Pobór wody ze środowiska
Zaopatrywanie się w wodę z wodociągu jest cywilnoprawną formą stosunków dostawca-odbiorca. W przypadku bezpośredniego poboru wody ze środowiska (czyli korzystania z wód powierzchniowych lub podziemnych) wchodzimy natomiast w zakres korzystania z wód regulowany ustawą z 18 lipca 2001 r. — „Prawo wodne”.
Wyróżnia ona trzy rodzaje korzystania z wód: powszechne, zwykłe i szczególne.
Powszechne korzystanie z wód obejmuje tylko używanie wód publicznych do potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego lub rolnego, bez specjalnych urządzeń technicznych i do rekreacji. Zwykłe korzystanie dotyczy zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego lub rolnego przez właściciela wody, z wyjątkiem m.in. „nawadniania gruntów lub upraw wodą podziemną za pomocą deszczowni” oraz „korzystania z wody podziemnej, jeżeli urządzenia do poboru wody umożliwiają pobór w ilości większej niż 5 m3 na dobę”, gdyż wówczas zwykłe korzystanie z wód staje się korzystaniem szczególnym. Ustawa z 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy „Prawo wodne” oraz niektórych innych ustaw przewiduje, że warunek ten zostanie zastąpiony następującym: „pobór wody powierzchniowej lub podziemnej w ilości większej niż 5 m3 na dobę”, co oznacza, że korzystanie szczególne z wód będzie miało miejsce zawsze w przypadku przekroczenia poboru ww. wód powyżej 5 m3/dobę.
Korzystanie w sposób szczególny z wody wymaga uzyskania przez szkółkarza pozwolenia wodnoprawnego. Również wykonywanie urządzeń wodnych wymaga takiego pozwolenia. Własne ujęcie wody wiąże się z dużym wydatkiem inwestycyjnym, jednakże w tym przypadku cena wody, uwzględniająca koszty jej poboru i amortyzacji urządzeń, jest niższa niż przy zakupie wody z obcych ujęć. Własne ujęcie może bazować na zasobach wody powierzchniowej lub podziemnej.
Pobór wody powierzchniowej. Wody powierzchniowe mają wyższą temperaturę niż woda podziemna, co nie powoduje szoku termicznego deszczowanych roślin. Wody powierzchniowe, w odróżnieniu od podziemnych, są też zwykle miększe i nie zawierają tak wiele związków żelaza, jak niektóre wody podziemne, co jest szczególnie ważne dla drożności instalacji, np. przy nawadnianiu kroplowym za pomocą kapilar.
Jedną z ważnych zalet używania wody powierzchniowej do nawodnień jest zwolnienie ustawowe (art. 294 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska”) z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska (fot. 1).
Fot. 1. Jedną z ważnych zalet używania wody powierzchniowej do nawodnień jest zwolnienie ustawowe z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska
Źródłem wody powierzchniowej do nawodnień może być rzeka, staw zasilany z rzeki, zbiornik retencyjny, jezioro. Pobór wody do nawodnień wymaga pozwolenia wodnoprawnego, które jest jednocześnie pozwoleniem na wykonanie urządzeń wodnych służących do szczególnego korzystania z wód. Takim urządzeniem jest ujęcie wody czy staw, podobnie traktowana jest sama instalacja nawadniająca. Pozwolenia wodnoprawne wydawane są na podstawie przepisów „Prawa wodnego” (Dz. U. nr 115, poz. 1229, z późn. zm.). W celu uzyskania takiego pozwolenia należy złożyć stosowny wniosek do właściwego miejscowo starosty wraz ze specjalistyczną dokumentacją, tzw. operatem wodnoprawnym. Może ją sporządzić np. fachowiec z branży melioracyjnej.
W zależności od zakresu robót przy wykonywaniu ujęć wód powierzchniowych, wymagane jest także uzyskanie pozwolenia na budowę lub dokonanie zgłoszenia w trybie ustawy „Prawo budowlane” (w wydziale architektury starostwa).
Wody podziemne. Przy braku w okolicy wody powierzchniowej w odpowiedniej ilości, właściwej jakości lub w uzasadnionej ekonomicznie odległości od gospodarstwa, pozostaje wybór wód podziemnych jako źródła wody do nawadniania szkółki. Te ostatnie występują prawie wszędzie, problemem może być jednak głębokość ich występowania (rzutująca na koszty wykonania studni), zasobność warstwy wodonośnej oraz jakość wody. Jeżeli woda jest zbyt twarda, zawiera dużo związków żelaza i manganu, może powodować — jak wspomniano — problemy z drożnością systemów nawadniania kroplowego.
Wodę podziemną można pobierać ze studni kopanej, jednak przeważnie do nawodnień wykonuje się — metodami wiertniczymi — studnie głębinowe. Wykonanie ujęcia wód podziemnych należy rozpocząć od projektu prac geologicznych. Powinno się to zlecić geologowi z uprawnieniami w zakresie hydrogeologii. Wymagania, jakie powinien spełniać projekt prac geologicznych, określa rozporządzenie ministra środowiska z 19 grudnia 2001 r. w sprawie projektów prac geologicznych (Dz. U. nr 153, poz. 1777). W projekcie prac geologicznych określa się, między innymi, planowaną lokalizację oraz głębokość otworu, jego konstrukcję, sposób filtrowania oraz badania i pomiary przewidywane w trakcie wiercenia.
Projekt prac geologicznych na wykonanie ujęcia wód podziemnych przedkłada się do zatwierdzenia geologowi powiatowemu. Następnie, po zatwierdzeniu projektu, wynajmuje się zakład studniarski legitymujący się stosownymi uprawnieniami, który po zgłoszeniu zamiaru przystąpienia do realizacji prac właściwemu terytorialnie organowi nadzoru górniczego — dyrektorowi okręgowego urzędu górniczego i wójtowi — może przystąpić do wykonywania otworu pod nadzorem hydrogeologa. Po przebadaniu otworu sporządza on dokumentację hydrogeologiczną ujęcia, stanowiącą podstawę do określenia wydajności eksploatacyjnej ujęcia (w metrach sześciennych na godzinę). Dokumentację przyjmuje powiatowy geolog i na tej podstawie można opracować operat wodnoprawny na pobór wód. Pozwolenie wodnoprawne jest także pozwoleniem na wykonanie ujęcia w świetle wymagań prawa wodnego. Natomiast, aby spełnić wymagania prawa budowlanego, należy zgłosić na 30 dni przed rozpoczęciem robót zamiar wykonania obudowy studziennej staroście. Wykonanie ujęcia wód podziemnych o wydajności powyżej 10 m3 wody na godzinę może być związane z wymogiem opracowania i przedłożenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Wynika to z rozporządzenia Rady Ministrów z 9 listopada 2004 r., w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. nr 257, poz. 2573 z 2004 r. oraz z 2005 r. nr 92, poz. 769).
W przypadku ujęcia, którego wydajność jest niższa niż bieżące potrzeby instalacji do nawadniania, trzeba wykonać zbiornik retencyjny, gromadzący wodę poza okresem pracy systemu nawadniania, natomiast przy złej jakości wody (zwykle nadmiernej zawartości związków żelaza) ujęcie trzeba wyposażyć w urządzenia do uzdatniania wody (fot. 2).
Fot. 2. Przy złej jakości wody, na przykład nadmiernej zawartości związków żelaza, ujęcie wodne trzeba wyposażyć w systemy uzdatniania wody fot. 1, 2 T. Werner
Pobór wód podziemnych do nawodnień podlega opłacie ekologicznej. Stawki opłat obowiązujące w 2005 r. zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z 14 grudnia 2004 r., w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. nr 279, poz. 2758). Opłaty te do tej pory przekazywało się kwartalnie, o ile przekraczały one 200 zł — wraz ze stosowną informacją — marszałkowi województwa.
Ustawa z 18 maja 2005 r. o zmianie ustawy „Prawo ochrony środowiska” oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 113, poz. 954) wprowadza od 1 lipca 2005 r. obowiązek składania informacji i uiszczania opłat (jeśli wyliczona kwota przekracza 400 zł) w cyklu półrocznym. Dlatego traci aktualność wzór sprawozdań dotyczących korzystania ze środowiska zamieszczony w Dzienniku Ustaw z br. nr 53, poz. 481. Nowy wzór formularzy opublikuje minister środowiska.
Wspomniana zmiana „Prawa ochrony środowiska” ponownie wprowadza sankcję za pobór wody bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego w postaci opłaty podwyższonej o 500%. Za lata 2005 i 2006 obowiązuje jednak opłata podwyższona o 100%, zaś w latach 2007 i 2008 — o 200%. Docelowa opłata podwyższona będzie zatem pobierana od 2009 r. Fakt nielegalnego poboru wody mogą ujawniać kontrole Inspekcji Ochrony Środowiska. Organa IOŚ są uprawnione także do nakładania kar za przekroczenie poboru wody określonego w pozwoleniu wodnoprawnym.
Istniejące studnie i ujęcia wód powierzchniowych. W wielu przypadkach eksploatowane są jeszcze „na dziko”. Konieczna, a zwykle także możliwa, z wyjątkiem rażących naruszeń interesów osób trzecich (np. kradzieży wody) lub zasad ochrony środowiska, jest ich legalizacja. W tym celu należy sporządzić podobną dokumentację, jak w przypadku nowych ujęć, zwłaszcza tzw. operat wodnoprawny. Oczywiście postępowanie w sprawie wykonania ujęcia jest wtedy bezprzedmiotowe, natomiast konieczny może być remont lub przebudowa urządzeń wodnych. Zakres modernizacji ujęcia należy uwzględnić w operacie wodnoprawnym.
W sprawie pytań szczegółowych dotyczących wykonywania nowych ujęć czy legalizacji już użytkowanych należy udać się do wydziału ochrony środowiska najbliższego starostwa powiatowego, a w miastach na prawach powiatu — do urzędu miasta.
