W cyklu artykułów zamieszczonych w dwóch ostatnich numerach "Hasła Ogrodniczego" poruszyliśmy tematykę ubezpieczenia społecznego rolników, ich małżonków i domowników pracujących w gospodarstwach rolnych. Do tej pory Autorka zajęła się ogólnymi zasadami funkcjonowania tego ubezpieczenia (HO 10/2000) oraz uregulowaniami dotyczącymi rolników prowadzących działy specjalne (HO 11/2000). Poniżej przedstawiamy szczegółowo warunki ubezpieczenia zdrowotnego rolników i ich rodzin - red.
| Powszechne ubezpieczenie zdrowotne, jako odrębny dział ubezpieczeń, funkcjonuje od 1 stycznia 1999 r. Zasady jego działania, a szczególnie zakres ubezpieczenia, wymiar składek oraz rodzaje świadczeń przysługujących ubezpieczonym i członkom ich rodzin, określa ustawa z 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. nr 28, poz.153 z 1997 r., z licznymi późniejszymi zmianami). | |
| Kogo dotyczy? | |
| Ubezpieczonymi na podstawie przepisów tej ustawy są zarówno osoby podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu obowiązkowo oraz dobrowolnie i opłacające z tego tytułu składki, jak i członkowie rodziny pozostający na wyłącznym utrzymaniu tych osób. Wymogiem stawianym przez ustawę jest posiadanie obywatelstwa polskiego i zamieszkiwanie w Polsce, a w przypadku cudzoziemców — przebywanie w naszym kraju na podstawie karty stałego lub czasowego pobytu wydanej im w związku z udzieleniem statusu uchodźcy. Ponieważ jednak z ustawy z 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (Dz. U. nr 114, poz. 739, z późniejszymi zmianami) wynika, że wydanie cudzoziemcowi karty stałego pobytu nie jest uzależnione wyłącznie od posiadania statusu uchodźcy, w drodze wykładni przyjęto, że ubezpieczenie zdrowotne ma zastosowanie do wszystkich tych obcokrajowców, którzy na terenie Polski przebywają w oparciu o kartę stałego pobytu. Członkami rodziny pozostającymi na wyłącznym utrzymaniu ubezpieczonego opłacającego składkę na ubezpieczenie zdrowotne są: – dzieci własne, drugiego małżonka, przysposobione oraz wnuki i dzieci obce przyjęte na wychowanie (również w ramach rodziny zastępczej), do ukończenia 18 lat (26 lat, jeżeli kształci się dalej), a w przypadku znacznego stopnia niepełnosprawności — bez ograniczenia wieku; – małżonek; – krewni wstępni pozostający z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym i nieobjęci obowiązkiem ubezpieczenia; – dzieci uprawnione do renty rodzinnej. Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby objęte ubezpieczeniem społecznym, w tym rolnicy i domownicy objęci ubezpieczeniem społecznym rolników na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, z późniejszymi zmianami). Wymienione osoby muszą spełniać jeden z następujących warunków: – prowadzić działalność rolniczą w gospodarstwach rolnych o obszarze użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych i podlegać z tego tytułu obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników; – prowadzić działalność rolniczą w gospodarstwach rolnych mniejszych niż 1 ha przeliczeniowy i dobrowolnie (na wniosek) podlegać w pełnym zakresie ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu, macierzyńskiemu oraz emerytalno-rentowemu. W myśl ustawy, ubezpieczenie zdrowotne jest też obowiązkowe dla rolników i ich małżonków podlegających dobrowolnie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu oraz osób pobierających z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego emerytury i renty rolnicze, z wyjątkiem dzieci uprawnionych do renty rodzinnej. Dotyczy to również osób prowadzących gospodarstwo o obszarze mniejszym od 1 ha przeliczeniowego i nie podlegających z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu rolników ani ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu z innego tytułu. | |
| Okres obowiązywania | |
| W stosunku do osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego powstaje i wygasa w terminach określonych przepisami. Dla rolników, ich małżonków i domowników nieobjętych ubezpieczeniem społecznym rolników z powodu prowadzenia gospodarstwa (lub pracy w nim) o areale mniejszym od 1 ha przeliczeniowego ani innym ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym, obowiązek ubezpieczenia powstaje z dniem zaistnienia warunków określonych przepisami ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, a wygasa z dniem ich ustania. W przypadku emerytów i rencistów KRUS obowiązek tego ubezpieczenia powstaje od dnia, od którego przysługuje wypłata emerytury lub renty, a wygasa z dniem zaprzestania pobierania świadczenia. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego uważa się za spełniony po zgłoszeniu podlegającej mu osoby we właściwej ze względu na jej miejsce zamieszkania regionalnej kasie chorych oraz po opłaceniu składki w terminie i na zasadach określonych ustawą. Od 1 stycznia 2000 r. ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym dopuszcza możliwość dobrowolnej zmiany kasy chorych, na pisemny wniosek osób ubezpieczonych. Obowiązek dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego do właściwej kasy chorych rolników (ich małżonków) i domowników, podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników, osób pobierających emerytury i renty rolnicze oraz innych, które wprawdzie nie podlegają ubezpieczeniu rolniczemu (w związku z prowadzeniem gospodarstwa o powierzchni mniejszej od 1 ha przeliczeniowego), ale złożyły zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego do KRUS, a także członków ich rodzin pozostających na ich wyłącznym utrzymaniu, ciąży na KRUS. W związku z tym instytucja ta ma obowiązek prowadzenia ewidencji osób podlegających ubezpieczeniu zdrowotnemu, określania wymiaru składek na to ubezpieczenie i przekazywania ich do właściwych kas chorych. KRUS nie ma natomiast żadnych ustawowo określonych upoważnień do wydawania decyzji z zakresu podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalenia prawa do świadczeń. Takie upoważnienia ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym zastrzega dla kas chorych. Od ich decyzji przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminach i na zasadach określonych w przepisach kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. | |
| Składki | |
| Obowiązek opłacenia składek na ubezpieczenie zdrowotne powstaje z pierwszym dniem miesiąca kalendarzowego, w którym zaistniały okoliczności uzasadniające objęcie ubezpieczeniem. Ustaje z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym te okoliczności ustały. KRUS ustala wysokość składek na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących działalność rolniczą w każdym miesiącu kalendarzowym, na podstawie posiadanej ewidencji. Składka na ubezpieczenie zdrowotne dla ogółu ubezpieczonych (nie tylko rolników) wynosi 7,5% podstawy wymiaru. Odrębne przepisy dotyczą rolników. W przypadku rolnika podlegającego ubezpieczeniu społecznemu rolników podstawa ta jest równa kwocie odpowiadającej cenie połowy kwintala żyta z każdego hektara przeliczeniowego użytków rolnych w prowadzonym gospodarstwie rolnym, ustalonej dla celów wymiaru podatku rolnego (obecnie 35,82 zł/q). Składka rolnika nie może jednak przekroczyć wysokości kwoty składki naliczanej z 50 ha przeliczeniowych prowadzonego gospodarstwa rolnego. Dla rolnika prowadzącego działy specjalne produkcji rolnej podstawę wymiaru składki zdrowotnej stanowi dodatkowo kwota odpowiadająca dochodowi ustalonemu dla opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Natomiast dla tych rolników i ich domowników, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy i nie są objęci ubezpieczeniem zdrowotnym z innego tytułu, podstawę wymiaru składki zdrowotnej stanowi kwota odpowiadająca wysokości zasiłku stałego z pomocy społecznej (od 1 czerwca 2000 r. — 364 zł). Składki od emerytów i rencistów pobierane są w wysokości 7,5% od kwoty przysługujących im świadczeń. Składki na ubezpieczenie zdrowotne osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników oraz tych, które ze względu na wielkość gospodarstwa rolnego nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników i nie są objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego z innych tytułów, opłaca KRUS ze środków budżetu państwa. Wyjątek stanowią rolnicy (i ich małżonkowie) prowadzący działy specjalne produkcji rolnej. Są oni zobowiązani sami dokonywać obliczenia i wpłaty na rachunek bankowy KRUS, do 15 dnia danego miesiąca za miesiąc ubiegły, składki stanowiącej 7,5% zadeklarowanej przez nich kwoty odpowiadającej dochodowi ustalonemu dla opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W przypadku opóźnienia w dokonaniu zapłaty składki pobierane są wraz z odsetkami za zwłokę na zasadach analogicznych, jak dla zobowiązań podatkowych. Dla współmałżonków podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników ustalenia składki dokonuje się poprzez podział na dwie równe części składki obliczonej z całości gospodarstwa bądź od dochodu z działów specjalnych, jeżeli deklarowany dochód jest wspólny. W przypadku działów specjalnych, jeżeli współmałżonkowie odrębnie deklarują kwotę dochodu, to obliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne dokonywane jest stosownie do deklarowanej kwoty dochodu. Za osoby podlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników z tytułu prowadzenia działów specjalnych i posiadające jednocześnie gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych do 1 ha przeliczeniowego, składkę na ubezpieczenie zdrowotne ustala się z obydwu tytułów. Część składki uzależnioną od wielkości gospodarstwa opłaca KRUS ze środków budżetowych, natomiast składkę z tytułu prowadzenia działów specjalnych z własnych środków rolnik podlegający ubezpieczeniu zdrowotnemu. Indywidualną składkę dla osób prowadzących działalność rolniczą na wspólny rachunek ustala się odpowiednio do udziału każdej z tych osób we własności gospodarstwa rolnego, ustalając odpowiednio obliczoną składkę z całości gospodarstwa, stosownie do wielkości udziałów. W przypadku braku określenia udziałów we współwłasności gospodarstwa rolnego przyjmuje się podział składki na jednakowe części dla każdego współwłaściciela. Szczegółowy sposób ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne rolników, ich domowników oraz osób pobierających emeryturę lub rentę rolniczą, a także terminy i tryb ich opłacania, regulują postanowienia rozporządzenia Rady Ministrów z 30 grudnia 1998 r. (Dz. U. nr 164, poz. 1164). Wanda Roguszewska jest głównym specjalistą w Biurze Ubezpieczeń centrali KRUS w Warszawie |
