Szklarnie tunele osłony

Podstawowymi czynnikami wpływającymi na przechowanie się warzyw są: temperatura, wilgotność i skład gazowy atmosfery oraz higiena przechowywania.

W uprawie pomidorów pod osłonami najwięcej problemów występuje jesienią. Szybko zmieniające się warunki atmosferyczne: temperatura, wilgotność powietrza, nasłonecznienie i długość dnia, wymagają natychmiastowego korygowania podstawowych zabiegów agrotechnicznych. Dotyczy to przede wszystkim zmian strategii nawadniania, nawożenia, a także zabiegów pielęgnacyjnych, np. usuwania liści. Zdecydowanie łatwiej jest zapewnić odpowiednie warunki uprawy w nowoczesnych obiektach wyposażonych w komputery klimatyczne, które sterują m.in. ogrzewaniem, wietrzeniem i nawadnianiem. W niskich szklarniach starego typu i w tunelach foliowych produkcja w okresie jesiennym jest trudniejsza, ze względu na to, że zwykle nie ma możliwości sterowania klimatem wewnątrz tych pomieszczeń.

Ważnym kryterium decydującym o wysokiej jakości owoców pomidora jest prawidłowe ich wybarwienie, charakterystyczne dla uprawianej odmiany. W czasie uprawy mogą jednak występować bardzo zróżnicowane warunki, nieraz daleko odbiegające od optymalnych. Występują wtedy zakłócenia we wzroście i rozwoju roślin, prowadzące często do nierównomiernego wybarwiania się owoców. Niezależnie od nietypowych warunków atmosferycznych i agrotechnicznych, zaburzenia w wybarwianiu się owoców mogą być też następstwem różnych chorób infekcyjnych.

Władze gminy Dwikozy oraz oddział w Mokoszynie Świętokrzyskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego wraz 9 innymi instytucjami i urzędami (wśród których był m.in. Urząd Marszałkowski i wojewoda świętokrzyski), a także z firmami ogrodniczymi, zorganizowały 1 i 2 lipca dwunaste już Święto Pomidora. Mimo tak imponującej listy organizatorów, frekwencja na wykładach przewidzianych na pierwszy dzień imprezy była bardzo skromna — pracownice ŚODR Ewa Żak i Elżbieta Krępa wykłady wygłosiły dla... zaledwie 5 ogrodników i kilku przedstawicieli firm ogrodniczych (fot. 1).

W rejonie Radomia w gminach Przysucha, Klwów, Potworów, Przytyk i Radzanów od dawna powszechna jest uprawa papryki w tunelach foliowych, coraz częściej w tego typu obiektach produkowane są jednak inne gatunki warzyw. Wynika to z malejącej opłacalności uprawy papryki, a także ze zmęczenia gleby wieloletnią produkcją tego warzywa na tych samych stanowiskach. Coraz większą popularność w uprawie tunelowej zyskuje fasola szparagowa, niejednokrotnie uprawiana w cyklu wiosennym i jesiennym.

Od początku lat 90. ubiegłego wieku, wraz z intensywnym rozwojem upraw szklarniowych w wełnie mineralnej, rozwijały się systemy sterowania mikroklimatem pod osłonami. Obecnie dąży się do ścisłej kontroli jego parametrów, a także wzajemnych powiązań między nimi i oddziaływania warunków panujących w szklarni na uprawiane rośliny. Komputery klimatyczne są doskonalone i współpracują z coraz większą liczbą nowych urządzeń pomiarowych, na przykład z kamerami działającymi w podczerwieni. Zaprogramowanie temperatury w szklarniach często oparte jest na dwu podstawowych poziomach — dziennym i nocnym. Zmiany w tych ustawieniach są dokonywane zwykle z uwzględnieniem wielu czynników: wyglądu roślin (przewagi cech generatywnych czy wegetatywnych), temperatury panującej na zewnątrz, przebiegu prac pielęgnacyjnych — głównie usuwania liści czy pozostałości gron. W uprawie pomidorów dobre rezultaty może dawać także wprowadzanie popołudniowego obniżania temperatury, określanego także jako temperatura przednocna (ang. prenight).

Uprawa papryki w tunelach jest popularna m.in. w rejonach Radomia i Krakowa. Znajduje się tam wiele wyspecjalizowanych gospodarstw, w których często z konieczności prowadzona jest uprawa monokulturowa lub, w najlepszym przypadku, papryka sadzona jest przemiennie z ogórkami, pomidorami albo sałatą. Prowadzi to nieuchronnie do zjawiska zmęczenia gleby, polegającego na sukcesywnym nagromadzeniu się w podłożu organizmów chorobotwórczych, zwłaszcza grzybów i nicieni.

W krajobrazie Igołomi-Wawrzeńczyc (fot. 1) wczesną wiosną dominują tunele foliowe — szacuje się, że pod tego typu osłonami znajduje się tam prawie 400 ha upraw warzyw wczesnych, głównie kapustnych. Rozwojowi takiej produkcji przez długie lata sprzyjał stosunkowo łagodny mikroklimat tej okolicy, z wczesną wiosną, i żyzne gleby — częściowo są to czarnoziemy utworzone na lessach, częściowo nadwiślańskie mady. Od kilku lat przebieg pogody nie jest jednak najlepszy dla wczesnego rozpoczynania uprawy. W tym roku na wielu polach śnieg leżał jeszcze do końca marca. Rozsadę w niejednym gospodarstwie przetrzymywano w mnożarkach nawet przez trzy miesiące, co wpłynęło na zwiększenie kosztów najwcześniejszej produkcji, a także na pogorszenie jakości warzyw — zmniejszyło więc szanse na uzyskanie dobrych cen wczesnej kapusty czy kalafiorów.

W uprawach pod osłonami czystość i higiena oraz zdrowe i wolne od chorób podłoże decydują o zdrowotności roślin oraz wielkości i jakości plonów. Aby sprostać tym wymaganiom, należy przedwegetacyjnie odkażać podłoża, wewnętrzne powierzchnie pomieszczeń oraz urządzenia uprawowe, narzędzia, folię i materiały wielokrotnego użytku, m.in. doniczki lub tace wielokomórkowe. Zabieg ten pozwoli wyeliminować chorobotwórcze mikroorganizmy — grzyby, bakterie i wirusy, a także szkodniki, które zasiedlają szklarnie, tunele foliowe i inne pomieszczenia uprawowe.

W czerwcu ogrodnicy podejmują zwykle decyzję o tym, czy uprawa pomidorów pod osłonami może zostać przedłużona. Do jesieni może plonować tylko taka plantacja, na której rośliny: mają dobry wigor, zdrowe liście, wolne od zmian chorobowych, łodygę o wyrównanej średnicy na całej długości, dobrze rozwinięty system korzeniowy, nie więdną w dniach o intensywnej operacji słonecznej i nie są zasiedlone przez szkodniki. Należy jednak liczyć się ze zdrobnieniem owoców latem, w okresie wysokiej temperatury i przy intensywnym słońcu.