Drzewo to odznacza się efektownym wyglądem, zwłaszcza podczas kwitnienia późnym latem i wczesną jesienią (fot. 1), kiedy kwitnących drzew i krzewów jest bardzo mało.
Drzewo o różnych nazwach
Sofora chińska znana jest pod nazwą naukową Sophora japonica, co sugerowałoby, że pochodzi z Japonii. Dlatego nazywana jest u nas często soforą japońską. Tymczasem w Japonii uprawiana jest od niepamiętnych czasów i często dziczeje. Naturalnie występuje w północnych Chinach i na Półwyspie Koreańskim. W języku polskim znane są jej nazwy: szupin i perełkowiec – ta druga nawiązuje do owoców drzewa (strąków), które na przekroju poprzecznym są okrągłe i mniej lub bardziej przewężone między nasionami, co przypomina paciorki nanizane na sznurku. Właściwa nazwa botaniczna tego drzewa brzmi Stryphnolobium japonicum. Nadał ją Heinrich Wilhelm Schott, austriacki botanik i ogrodnik. Do rodzaju Stryphnolobium należy 9 gatunków roślin subtropikalnych i tropikalnych. Nazwa ta, mimo że oficjalna, w podręcznikach, książkach i rozmaitych opracowaniach dendrologicznych jest co najwyżej wspomniana, powszechnie używa się natomiast nazwy Sophora japonica. Jest to pewna niekonsekwencja, w nazewnictwie roślin zdarzająca się wcale nierzadko. Sofora należy do rodziny bobowatych (Fabaceae), jak znana powszechnie robinia biała (Robinia pseudoacacia).
Opis gatunku
Sofora chińska tworzy drzewa o wysokości 15–25 m, przeważnie o pojedynczym pniu, który często rozwidla się na wysokości 4–6 m, licząc od powierzchni gleby. Są także drzewa o pojedynczym wysmukłym pniu rozgałęzionym dopiero na wysokości 10–12 m. Taki okazały pień ma sofora w parku w Starym Gołębinie w powiecie kościańskim w Wielkopolsce.
Nasada pnia bywa mniej lub bardziej tarczowata. Grube pnie pokrywa jasno- lub ciemnoszara kora, podłużnie, dość głęboko spękana (fot. 2). Pnie młodych drzew mają korę gładką, jasnozielonkawobrązową z licznymi wypukłymi, ułożonymi poziomo, jasnoszarymi przetchlinkami. Pień wieńczy najpierw okrągława, później szeroka korona, o średnicy 12–18 m, zbudowana z kilku grubych konarów z gałęziami dalszych rzędów. U starych okazów jest ona luźna i ażurowa (świetlista).
Fot. 2. Kora pnia sofory chińskiej, fot. M.Czekalski
[NEW_PAGE]Końce najcieńszych gałązek przejawiają tendencję do zwisania. Młode drzewa mają koronę na ogół gęstą, obficie ulistnioną. Młode pędy są raczej cienkie, z wyraźnie zaznaczonymi węzłami, przez pierwsze pięć lat są ciemnozielone i połyskujące, zwłaszcza od strony nasłonecznionej. Starsze utrzymują taką samą barwę, ale na skórce widoczne są jasnoszare, wypukłe przetchlinki o różnych kształtach i rozmiarach. Rdzeń jest ciągły, zielonkawy. Później, wskutek działalności fellogenu (miazgi korkotwórczej), powstaje wtórna tkanka okrywająca (peryderma), a po niej gruba korowina. Pączki wegetatywne znajdują się w kątach osadek liściowych. Są małe, czarniawe, siedzące i pokryte krótkimi włoskami.
Ułożone skrętolegle, nieparzysto pierzastozłożone liście (fot. 3), o długości 15–25(30) cm tworzy najczęściej 7–15(17) listków, które są wąskojajowate do lancetowatojajowatych, o długości 2,5–5 cm i szerokości równej połowie długości. Na szczycie są tępe lub zaostrzone, a u podstawy szerokoklinowate do zaokrąglonych. Wierzch liści jest ciemnozielony o delikatnym błękitnawym odcieniu i błyszczący, a spód szarozielony, nagi lub pokryty krótkimi włoskami.
Osadki liściowe u nasady są zgrubiałe. Ze względu na późne listnienie, jesienią liście się nie przebarwiają i jako zielone, opadają po pierwszych mrozach.
Fot. 3. Liście sofory chińskiej są bardzo dekoracyjne, fot. M.Czekalski
Kwiaty (fot. 4), o budowie charakterystycznej dla bobowatych (motylkowatych) i długości 1–1,5 cm, są kremowobiałe i słabo pachnące. Zebrane w wierzchołkowych, wyprostowanych, luźnych wiechach o długości do 30 cm, zdobią drzewa od końca lipca do połowy września (czasami dłużej). Kwitnienie jest zwykle obfite. Opadłe kwiaty wyglądają pod drzewami jak barwny kobierzec. Na starych, zdrowych drzewach mogą się znajdować ponad 2 miliony kwiatów. W Ogrodzie Botanicznym we Wrocławiu wydajność miodowa około 60-letniej sofory w 1963 r. wyniosła 3,08 kg, a około 50-letniego drzewa lipy drobnolistnej w Arboretum Kórnickim w 1957 r. – 1,05 kg (Hrynkiewicz i Teleżyńska 1965).
Fot. 4. Kwiaty pojawiają się pod koniec lipca i często zdobią drzewo aż do połowy września, fot. W.Górka
Owoce – to soczyste, błyszczące, zielone strąki o długości do 8 cm, na przekroju okrągłe, z charakterystycznymi przewężeniami między nasionami (fot. 5). W pełnej dojrzałości mają barwę żółtobrązową. U nas nie dojrzewają i – jako zielone – opadają po pierwszych mrozach. W jednym strąku znajduje się 1–6 kulistych, czarnych nasion (jeśli dojrzeją).
Fot. 5. Charakterystyczne owoce-strąki sofory chińskiej, fot. W.Górka
Rozwój
Sofora chińska w młodym wieku rośnie dość szybko, później wolniej. Młode pędy i gałęzie są dość wrażliwe na złamanie. Późne listnienie i kwitnienie sprawia, że drzewa późno kończą okres wegetacji. Młode pędy nie są dostatecznie dojrzałe (zdrewniałe) przed zimą, dlatego podczas surowych zim w różnym stopniu podmarzają lub przemarzają. Wytrzymałość na mróz zwiększa się wraz z wiekiem. Większość drzew gatunku w okres kwitnienia wchodzi po 15– 20 latach uprawy. Niektóre odmiany, np. ‘Regent’, kwitną wcześniej, już po upływie 6–8 lat. Późne kwitnienie sprawia, iż owoce i znajdujące się w nich nasiona u nas nie dojrzewają. Nasiona lub młode rośliny do dalszej produkcji szkółkarskiej są importowane z obszarów cieplejszych. Sofora charakteryzuje się zdolnością regeneracji, co objawia się m.in. wydawaniem pędów odroślowych, a nawet odrostów korzeniowych.
Prof. dr hab. Mieczysław Czekalski
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
