Mogą nimi być np. lepsza mrozoodporność (w porównaniu z roślinami na własnych korzeniach), szybszy wzrost, łatwiejsze przyjęcie się po posadzeniu na miejscu docelowym czy uzyskanie form o ciekawym pokroju (fot. 1). Użycie odpowiedniej podkładki może również zwiększać tolerancję na niekorzystne warunki glebowe lub niektóre patogeny.
Szczepienie w ręku
Zimą i wczesną wiosną (od stycznia do marca), kiedy w szkółce jest mniej pracy, praktykuje się tzw. szczepienie w ręku (tabela 1). Wykorzystuje się do tego celu przede wszystkim podkładki z „gołym” systemem korzeniowym. Najczęściej przechowuje się je w chłodni lub przechowalni (dawniej w dołownikach), zabezpieczone przed mrozem. Istotne jest, aby podkładki były w stanie spoczynku. Zabieg wykonuje się w pomieszczeniach o temperaturze powyżej 0°C. Szczepy można powtórnie przenieść do chłodni lub przechowalni albo od razu posadzić do doniczek i ustawić pod ogrzewanymi osłonami. Najpopularniejszym sposobem jest ich przetrzymanie w chłodni (w ciemności, z systemem korzeniowym zabezpieczonym przed przemarznięciem), sadzenie do doniczek w marcu, a następnie przeniesienie ich w drugiej dekadzie tego miesiąca do tunelu foliowego, gdzie wznowią wzrost i rozpocznie się proces intensywnego zrastania zraza z podkładką. W tunelu foliowym szczepy w pierwszym sezonie rosną do sierpnia i tworzą duże przyrosty (fot. 2). Niekiedy praktykowane jest sadzenie szczepów od razu do doniczek i ustawienie ich w ogrzewanym tunelu, w temperaturze powyżej 0°C. Czasami w szkółkach ekstensywnych młode szczepy wczesną wiosną sadzi się do gruntu, ich wzrost jest jednak w takich warunkach wolniejszy.
Fot. 1. Głóg jednoszyjkowy ‘Compacta’ szczepiony (w klin) na pniu
Podkładki doniczkowane
Zimą można również szczepić dobrze ukorzenione podkładki rosnące w doniczkach (tabela 2). Najczęściej sadzi się je do pojemników jesienią i ustawia w tunelu foliowym na zagonach. Około 4 tygodnie przed szczepieniem temperaturę podnosi się do 8–10°C, aby w podkładkach zaczęły krążyć soki. Doświadczeni szkółkarze tą metodą rozmnażają dęby (Quercus), buki (Fagus) i graby (Carpinus), wykorzystując dwu-, a nawet trzyletnie zrazy (młodsze są za cienkie). Po zaszczepieniu roślin w tunelu utrzymuje się 15°C i wysoką wilgotność powietrza. Bardziej praktyczne jest okrycie zagonów niskim tunelem foliowym, pod którym łatwiej utrzymać korzystne warunki podczas zrastania się podkładki ze zrazem. Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych należy cieniowanie młodych szczepów oraz podlewanie ich w taki sposób, aby nie moczyć miejsca szczepienia. Dlatego bardzo istotne jest dobre nawodnienie podkładek przed planowanym zabiegiem. Możemy je rozpocząć dopiero wtedy, gdy w miejscu szczepienia pojawi się kalus, czyli tkanka przyranna.
Fot. 2. Do sierpnia szczepy (tu: jarzębu pospolitego) w tunelu tworzą duże przyrosty
Dalsza pielęgnacja szczepów polega na stałej lustracji roślin, usuwaniu tych nieprzyjętych oraz pędów wyrastających z podkładek, a także przywiązywaniu młodych przyrostów do palików bambusowych, aby wyprowadzić prosty pień oraz uformować koronę.
[NEW_PAGE]Podkładki i zrazy
Podkładki mogą być rozmnażane generatywnie lub wegetatywnie: przez sadzonki zdrewniałe (np. ukorzenione winobluszczu trójklapowego – Parthenocissus tricuspidata lub nieukorzenione u szczepionych w marcu wierzb – Salix), zielne lub odkłady. Istotne, aby były one wolne od chorób grzybowych i bakteryjnych.
Pędy na zrazy powinny być pobierane podczas spoczynku bezwzględnego roślin (w grudniu i styczniu) z drzew zdrowych, typowych dla gatunku i odmiany. Bardzo ważnym warunkiem jest dokonywanie tego zabiegu w dni bezmroźne. U gatunków mrozoodpornych (np. dęby lub buki) możemy je ciąć bezpośrednio przed szczepieniem w styczniu lub w lutym. Na zrazy najbardziej odpowiednie są pędy jednoroczne lub dwuletnie. Aby je uzyskać, drzewa mateczne przycina się silnie wiosną. U dębów, wierzb lub lip (Tilia) do szczepienia najbardziej odpowiednie są 2-letnie pędy, natomiast u buków – 3-letnie (ich grubość warunkuje udane szczepienie). Zrazy powinny mieć około 10–15 cm długości i 3 pary pąków lub 3 pąki z 2 międzywęźlami. Zaetykietowane, przechowuje się je w chłodni w workach foliowych w temperaturze 0–2°C lub zadołowane w dołowniku.
Proces zrastania się
Warunkiem prawidłowego zrośnięcia się podkładki i zrazu jest ich zgodność fizjologiczna, czyli tzw. powinowactwo między obydwoma komponentami. Najlepiej, gdy należą one do tego samego gatunku. Nie zawsze jest to możliwe, ponieważ zakup lub wyprodukowanie siewek niektórych gatunków może być kłopotliwe. Wówczas jako podkładkę wystarczy stosować np. u berberysów (Berberis) – berberys pospolity (B. vulgaris), u kalin (Viburnum) – siewki kaliny koralowej (V. opulus) lub kaliny hordowiny (V. lantana). Niekiedy wykorzystywane są komponenty należące do tego samego rodzaju lub tej samej rodziny, np. siewki głogu dwuszyjkowego (Crataegus laevigata) jako podkładki dla głogów, jarzębów (Sorbus) i irg (Cotoneaster) lub innych drzew i krzewów z rodziny różowatych (Rosaceae) czy siewki jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior) jako podkładki dla śniegowca wirginijskiego (Chionanthus virginicus).
Przynależność do tej samej rodziny jest ostateczną granicą warunkującą opłacalne przyjęcie rozmnażanych roślin. Konsekwencją niewłaściwego doboru podkładki może być niezgodność fizjologiczna ujawniająca się po posadzeniu szczepu na miejscu stałym lub nawet w późniejszych latach uprawy. Objawami mogą być nagłe odłamanie się części naszczepionej, powstawanie narośli w miejscu szczepienia, osłabienie wzrostu lub skrócenie okresu życia.
Fizjologicznie proces zrastania podkładki i zrazu odbywa się w trzech etapach. Pierwszy to wytworzenie warstwy izolującej – tkanki przyrannej (kalusa) na podkładce oraz nawiązanie pierwszych połączeń ze zrazem. Kolejny to narastanie wzajemnego nacisku, czyli procesy wzrostowe w kalusie, w tkankach i w osi pędu podkładki, konsekwencją czego jest zrastanie się tkanek obu komponentów. Ostatnim etapem jest powstanie młodego połączenia tkankowego przez rozpuszczenie warstwy izolacyjnej wytworzonej na płaszczyźnie styku przez korę i kambium. Pojawiają się wówczas tzw. mostki parenchymatyczne, przyczyniające się do zespolenia tkanki kambialnej i peryderm obu komponentów.
Najpopularniejsze metody i technika szczepienia
Stosowanie to najbardziej rozpowszechniony i najłatwiejszy sposób szczepienia. W tym wypadku ważne jest, aby grubość podkładki i zrazu była zbliżona (fot. 3). Oba komponenty przycina się osobno skośnie jednym długim cięciem, aby stworzyć jak największą powierzchnię kontaktu między podkładką a zrazem. Powierzchnie te przykładamy do siebie tak, aby kambium podkładki i zraza stykały się przynajmniej z jednej strony. Przez stosowanie można szczepić podkładki w szyjce korzeniowej lub na pniu.
Fot. 3. Szczepienie przez stosowanie
Szczepienie w klin („w sarnią nóżkę”) stosuje się, gdy podkładka jest grubsza od zrazu (jego średnica nie może być większa od połowy średnicy podkładki). Metoda ta (fot. 4) polega na skośnym nacięciu podkładki, a następnie wykonaniu nożem w najniższym miejscu klinowatego nacięcia. Zraz przycina się tak, aby pasował do klina na podkładce.
Fot. 4. Szczepienie w klin w koronie (tu: lipa)
[NEW_PAGE]Szczepienie w szparę jest wykorzystywane w wypadku gatunków o miękkim drewnie (jak np. ketmia – Hibiscus czy winobluszcz) lub pędach z gąbczastym rdzeniem (np. bez – Sambucus). Podkładkę nacinamy lub rozszczepiamy po tej stronie, po której mamy umieścić zraz, następnie zraz nacina się klinowato, ale płasko i wsuwa w szparę tak, aby kambium podkładki i zraza były na tej samej wysokości.
Szczepienie za korę (kożuchówka) to metoda popularna szczególnie dla gatunków tworzących cienkie zrazy. Bywa praktykowana, gdy soki w podkładce już ruszyły (czyli gdy kora się oddziela od drewna) – wczesną wiosną w gruncie lub kiedy podkładki rosną w pojemnikach przeniesionych do tunelu foliowego, w którym wcześniej wznowiły wegetację. Podkładkę nacinamy skośnie, następnie korę nacina się równolegle do osi podkładki, tak aby nie kaleczyć drewna. Brzegi kory łatwo się odchyla i wsuwa się zraz przycięty jak do szczepienia przez stosowanie (skośnie).
Szczepienie na przystawkę boczną to metoda obecnie bardzo popularna np. przy szczepieniu piennych wierzb (fot. 5). Podkładki nie przycina się silne, a jedynie skraca. Jej dolny odcinek oczyszcza się z gałęzi oraz zanieczyszczeń. Następnie nożem oddziela się wąski, jak najdłuższy pasek kory z małym, krótkim języczkiem, na którym znajduje się przycięty klinowato zraz. Ten ostatni formuje się podobnie jak w wypadku szczepienia przez stosowanie, tak aby nacięcie pasowało do tego na podkładce. Obie płaszczyzny przykładamy do siebie, aby kambium obu komponentów stykało się.
Fot. 5. Szczepienie na przystawkę boczną (tu: wierzba)
Wszystkie noże do szczepienia (szczepaki, sierpaki, a czasami także okulizaki) muszą być bardzo ostre. Obecnie miejsce styku zraza z podkładką obwiązuje się gotowymi gumowymi paskami. Wykonane są one z kauczuku z dodatkiem utleniaczy, które powodują, że po paru tygodniach wiązanie samo się rozpada i nie jest potrzebne jego usuwanie. Miejsce szczepienia najlepiej zanurzyć w roztopionym wosku (np. Rebwachs – granulat z dodatkiem stymulatorów wzrostu i fungicydów – fot. 6) o temperaturze 70–80°C. Niekiedy do zanurzania (na zimno) stosowana jest maść Lac Balsam, która jest emulsją syntetyczną żywic o dość długim okresie wysychania.
Fot. 6. Szczepy wierzby zabezpieczone roztopionym woskiem
Dr Przemysław Bąblewski
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Fot. 1–6 P. Bąbelewski
Artykuł pochodzi z numeru 1/2014 dwumiesięcznika „Szkółkarstwo”
gdzie moge kupić zrazy Hakuro Nishiki..proszę o pomoc.