Nutraceutyki w zdrowiu i chorobie

5 grudnia w Krakowie odbyła się II konferencja naukowo-szkoleniowa z cyklu „Nutraceutyki w zdrowiu i chorobie” poświęcona chemoprewencyjnym i kardioprotekcyjnym właściwościom warzyw, owoców i soków. Organizatorem spotkania było Centrum Edukacji i Poradnictwa Żywieniowego – Nutri Center, natomiast złotym sponsorem Krajowa Unia Producentów Soków (KUPS).

Owoce, warzywa i soki w diecie
Dr Agnieszka Kozioł-Kozakowska z Collegium Medicum Uniewrsytetu Jagiellońskiego w Krakowie mówiła o prozdrowotnych właściwościach warzyw, owoców i soków oraz o ich miejscu w zbilansowanej diecie, zaznaczając iż obecnie w diecie współczesnego człowieka obserwuje się znaczące niedobory składników odżywczych, takich jak witaminy, błonnik czy składniki mineralne. Wynika to w dużej mierze ze spożywania żywności wysokoprzetworzonej. WHO oszacowała, że niewystarczające spożycie warzyw i owoców powoduje w skali ogólnoświatowej około: ● 14% przypadków śmierci na raka żołądka lub jelit; ● 11% przypadków śmierci z powodu choroby niedokrwiennej serca; ● 9% przypadków śmierci w wyniku udarów. Racjonalne żywienie wymaga dostarczenia w indywidualnej dziennej racji pokarmowej energii oraz niezbędnych składników odżywczych. Instytut Żywności i Żywienia wyszczególnił 12 grup produktów spożywczych, w tym aż w 3 grupach wymienione zostały owoce i warzywa (warzywa i owoce obfitujące w witaminę C, warzywa i owoce obfitujące w karoten, pozostałe warzywa i owoce).

Jak podkreśliła A. Kozioł-Kozakowska, owoce i warzywa należy spożywać przy każdym posiłku i konsekwentnie zastępować nimi przekąski między posiłkami. Należy więc warzywa i owoce spożywać 5 razy dziennie (zgodnie z zaleceniami WHO). Spożycie tej grupy produktów powinno wynosić 400 g dziennie, tj. 2 porcje owoców i 200 g warzyw. Pod pojęciem „owoc” rozumie się także sok owocowy 100%. Do warzyw z kolei nie zaliczono ziemniaków i innych bulw zawierających skrobię, jak np. maniok. Mianem porcji określa się 80−100 g owoców lub warzyw. Za jedną porcję uważa się średniej wielkości owoc lub warzywo (jabłko, marchewka) lub kilka mniejszych sztuk (truskawka, czereśnia), lub 1 szklankę surówki, lub 1 szklankę soku.

Dr A. Kozioł-Kozakowska wiele uwagi poświęciła omówieniu zagadnienia dotyczącego właściwości i miejsca soków owocowo-warzywnych w diecie, obalając mit o wysokiej kaloryczności tych produktów i ich wpływie na powstawanie otyłości. Zdecydowana większość soków ma wartość energetyczną poniżej 50 kcal/100 g. Zatem jedna porcja soku (tj. 200 ml) dostarcza zaledwie 1/20 dziennego zapotrzebowania na energię u kobiet i 1/25 zapotrzebowania na energię u mężczyzn, w przeliczeniu na dietę wynoszącą odpowiednio 2000 i 2500 kcal. Z kolei dla dziecka o zapotrzebowaniu 1000 kcal przy spożyciu 100 ml, sok stanowi nie mniej niż 1/10 dziennego zapotrzebowania. Dla dziecka w wieku szkolnym zapotrzebowanie wynosi 1600 kcal – spożycie 200 ml soku pokrywa tylko 6% zapotrzebowania energetycznego. Jednak spożycie soków wpływa nie tylko na ilość dostarczanej energii, ale jednocześnie dzieci otrzymują większą ilość witaminy C, B6, B2, potasu, magnezu, żelaza i folianów a istotnie mniejszą ilość tłuszczu i dodanego cukru.

Dr A. Kozioł-Kozakowska podsumowała wystąpienie: ● zwiększona konsumpcja warzyw i owoców, które na ogół posiadają niską wartość energetyczną może spowodować zmniejszenie spożycia pokarmów wysokoenergetycznych; ● większość warzyw i owoców ma niski indeks glikemiczny, produkty te zawierają rozpuszczalny błonnik, który może powodować spowolnienie opróżniania żołądka i zwiększenie sytości; ● owoce i warzywa mają wysoką zawartość ważnych mikroelementów, przeciwutleniaczy, fitoestrogenów, które z kolei mogą mieć korzystny wpływ na homeostatyczne szlaki energetyczne.

Dr Jarosław Markowski z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach omówił wartość odżywczą warzyw, owoców, soków (klarownych i mętnych) oraz smoothie owocowych i warzywnych. Prelegent porównał kaloryczność soków do innych produktów spożywczych. W stosunku do bardzo wielu składników diety człowieka soki są produktami o stosunkowo niskiej kaloryczności. 100 g soku jabłkowego to 52 kcal, soku pomarańczowego – 46 kcal, z kolei tyle samo ziemniaków, makaronu i zwykłego chleba zawiera odpowiednio 60, 126 i 248 kcal. Należy pamiętać, że soki zawierają także ekstrakt resztkowy, który stanowią: ● substancje mineralne (potas, magnez, fosfor, wapń); ● związki fenolowe (kwasy fenolowe, flawanole, flawonole, antocyjany, karotenoidy); ● inne substancje rozpuszczalne poza cukrami i kwasami, np. witaminy. W badaniach prowadzonych w Instytucie Ogrodnictwa wykazano, że w zależności od rodzaju produktu (nektar lub sok) suma powyższych substancji wahała się od 7 do 20 g/l. Ilość bioaktywnych substancji w sokach jest porównywalna a czasami nawet większa niż w owocach czy warzywach, z których pochodzą (np. produkty z pomidorów mogą zawierać więcej likopenu niż same owoce pomidora).

Soki mętne i przecierowe zawierają błonnik rozpuszczalny – substancje pektynowe, co do których istnieją zatwierdzone przez EFSA deklaracje żywieniowe. Ze względu na dużą zasobność w substancje bioaktywne i wygodę stosowania jedna szklanka 100% soku owocowego może stanowić zamiennik jednej z 5 zalecanych codziennych porcji owoców i warzyw w diecie. Mówiąc o smoothie owocowych dr J. Markowski zaznaczył, że są one otrzymywane z mieszaniny soków i przecierów owocowych, z ewentualnym dodatkiem cząstek owoców i innych składników. Ze względu na wysoką zawartość błonnika i dużą wartość biologiczną w Wielkiej Brytanii przyjęło się, że jedna porcja smoothie może odpowiadać dwóm porcjom owoców lub warzyw w codziennej diecie o ile nie zawiera produktów mlecznych.
 
O sokach… prawie wszystko
O wymogach prawnych dotyczących właściwego znakowania soków i ich jakości handlowej mówił prof. dr hab. Witold Płocharski z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach podkreślając że soki i nektary są artykułami, których produkcja jest ściśle uwarunkowana przepisami unijnymi. Soki 100% nie zawierają żadnych dodatków. Jakość soków na krajowym rynku jest kontrolowana przez państwowe jednostki kontrolne, ale główną rolę w porządkowaniu rynku odgrywa Dobrowolny System Kontroli zorganizowany przez samych producentów (w skład Zespołu Technicznego wchodzi przedstawiciel IJHARS). Prelegent zaznaczył także, że produkty krajowe poza nielicznymi wyjątkami spełniają wymagania przepisów unijnych i znacznie przewyższają pod względem jakości średnią europejską. Jednak znakowanie produktów nadal jest problemem w Polsce (najgorzej jest z produktami importowanymi z krajów kaukaskich), ale też i w krajach członkowskich UE.

Mgr inż. Barbara Groele obalała mity na temat soków, podając rzetelne, poparte dowodami fakty (tabela 1).



Tabela 1. Wybrane mity i fakty na temat soków (wg B. Groele, 2015)

Zarówno B. Groele jak i prof. W. Płocharski potwierdzali bardzo wysoką jakość polskich soków, które spełniają wszelkie stawiane im wymagania oraz normy.[NEW_PAGE]Nowotwory i choroby układu krążenia
Dr farmacji Paweł Paśko z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego omówił wpływ diety bogatej w warzywa i owoce w kontekście prewencji nowotworów. Chemoprewencja działa na dwa sposoby − zapobiega mutacjom lub poliferacji komórek. Wśród składników odpowiedzialnych za efekt chemoprewencyjny znajdują się: flawonoidy i kwasy fenolowe, antocyjany, stilbeny, karotenoidy, fitosterole, glukozynolaty. Prelegent podzielił warzywa i owoce na kilka grup: ● warzywa krzyżowe (zawierają związki siarki – glukozynolaty i izotiocyjaniany), fitosterole, antocyjany; ● zielone warzywa liściaste (zawierają flawonole oraz beta-karoten, luteinę, zeaksantynę, flawony); ● warzywa strączkowe (najbogatsze źródło fitosteroli, zawierają flawonole); ● warzywa cebulowe (zwaierają flawonole, luetinę, zeaksantynę); ● warzywa i owoce pomarańczowe i żółte (najbogatsze źródło alfa karotenu, bogate źródło beta karotenu); ● warzywa i owoce czerwone (najbogatsze źródło likopenu, bogate źródło flawoli); ● owoce cytrusowe (najbogatsze we flawanony, bogate we flawony i likopen); ● jagody (najbogatsze w antocyjany i flawanole); ● pozostałe (grupa ok. 20 warzyw i 14 owoców).

Dr P. Paśko zaznaczył, że wysokie spożycie owoców jest słabo związane ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia nowotworu piersi, ale wysokie spożycie warzyw krzyżowych aż o 15% zmniejsza ryzyko powstania tego nowotworu. Spożycie tej grupy warzyw zmniejsza także ryzyko wystąpienia nowotworu jajników i szyjki macicy. Z kolei ryzyko wystąpienia nowotworu płuc maleje wraz z wysokim spożyciem owoców cytrusowych (200−300 g/dobę) oraz warzyw krzyżowych i liściastych. Wysokie spożycie warzyw krzyżowych (36,7 g/dobę) zmniejsza ryzyko wystąpienia raka okrężnicy (o ok. 7%). Podsumowując, warzywa i owoce odgrywają istotną rolę w profilaktyce nowotworów. Lepiej stosować soki warzywne i owocowe, dopiero na kolejnej pozycji znajdują się suplementy zawierające składniki aktywne.

Na temat warzyw, owoców i soków w profilaktyce chorób układu krążenia mówiła dr n. med. Beata Piórecka z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, podkreślając że potwierdzenie w badaniach naukowych mają związki pomiędzy spożyciem owoców i warzyw a ryzykiem występowania chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca i udar mózgu. Na obniżenie poziomu cholesterolu wpływają takie składniki diety jak: fitosterole, błonnik pokarmowy, antyoksydanty. Z dietą można dostarczyć zaledwie 200−400 mg fitosteroli, których działanie polega na zmniejszaniu wchłaniania cholesterolu z przewodu pokarmowego o ok. 10−45%. Dużą zawartością fitosteroli charakteryzują się nasiona i orzechy oraz oleje (np. rzepakowy, słonecznikowy czy sezamowy).

Dla redukcji czynników ryzyka chorób układu krążenia duże znaczenie obok błonnika mają witaminy antyoksydacyjne oraz polifenole, w tym flawonoidy. Bogatym źródłem polifenoli są owoce aronii, czarnej porzeczki, borówki czy wiśni. Z kolei polifenole z owoców jabłek wykazują 2−3 krotnie większą aktywność niż witamina C i E. Wykazano, że łącznie pektyny i związki fenolowe z jabłek mogą obniżać cholesterol i trójglicerydy zawarte we krwi i wątrobie, uzupełniając swoje działanie. Soki mętne w porównaniu do soków klarownych stanowią bogatsze źródło bioaktywnych związków. Potwierdzono także wpływ antocyjanów oraz innych flawonoidów zawartych w wyciągu z aronii na poziom ciśnienia tętniczego krwi, poziom lipidów i funkcjonowanie układu antyoksydacyjnego. Także spożycie ekstraktu z winogron zawierającego resweratrol zmniejszało poziom cholesterolu we krwi oraz wykazano działanie przeciwzapalne i przeciwzakrzepowe.

Wybrane warzywa i owoce w profilaktyce chorób
Prof. dr hab. Elżbieta Pisulewska z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie omówiła kilka gatunków roślin o udowodnionym bądź rosnącym znaczeniu w profilaktyce chorób. Jarmuż syn. kapusta warzywna (Brassica oleracea var. sabellica)w postaci gotowanej jest składnikiem tradycyjnych potraw holenderskich, portugalskich i brazylijskich oraz w krajach afrykańskich. W Japonii sok z jarmużu jest popularnym suplementem diety. Kapusta warzywna bogata jest w glukozynolany, polifenole, karotenoidy, witaminy, szczawiany i składniki mineralne.

Z kolei aronia czarnoowocowa (Aronia melanocarpa) zawiera flawonoidy, katechiny, antocyjany garbniki, pektyny i wiele innych składników, dzięki którym wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne, obniżające ciśnienie krwi, wzmacniające naczynia krwionośne.

Bażyna czarna (Empetrum nigrum) to krzewinka występująca naturalnie w Polsce, w północnej części kraju oraz w Karpatach i Sudetach. Skład chemiczny owoców predysponuje ją do wykorzystania w chorobach układu moczowego.

Jagoda kamczacka (Lonicera caerulea) zawierająca fenole, antocyjany, flawonoidy, witaminy sorbitol i inozytol ma działanie wzmacniające naczynia włosowate, może być wykorzystywana w chorobach sercowo-naczyniowych, żołądka, pęcherzyka żółciowego oraz awitaminozie.

Dużą wartość prozdrowotną mają owoce goji – kolcowoju szkarłatnego (Lycium barbarum), wykorzystywane jako środek poprawiający odporność  na stres, energetyzujące, antyoksydacyjne i immunostymulujące.

Z kolei z morwy indyjskiej (Morinda citrifolia) pozyskiwane są popularne owoce noni. W 2013 r. do obrotu w Europie wprowadzono sok z tych owoców, zawierających m. in. witaminy, lignany, polisacharydy, flawonoidy, kwasy tłuszczowe, katechiny.

Żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon) ma zastosowanie w leczeniu infekcji dróg moczowych, chorób nerek i pęcherza. Sok żurawinowy zapobiega powstawaniu kamieni nerkowych, pomaga zwalczać bakterie przyczyniające się do próchnicy zębów i wywołujące chorobę wrzodową żołądka, zmniejsza też ryzyko wystąpienia miażdżycy i chorób układu krążenia. Owoce, które są surowcem, zawierają glikozydy antocyjanowe, witaminy, błonnik pokarmowy, garbniki, kwasy organiczne, pektyny.

Prof. dr hab. E. Pisulewska podkreśliła, że w/w gatunki powinny być zalecane do spożycia, zarówno w postaci świeżej jak i przetworzonej (dżemy, konfitury, nalewki, napary). Szczególnie zalecane jest stosowanie w/w gatunków w postaci soków pozyskiwanych zarówno ze świeżych owoców (aronia, morwa indyjska), jak i mrożonych liści (jarmuż) i owoców (aronia, bażyna, jagoda kamczacka) lub w postaci owoców suszonych (owoce goji, żurawina).

Tekst i fot. Joanna Klepacz-Baniak

Related Posts

None found

Poprzedni artykułDoktorat honoris causa dla prof. Franciszka Adamickiego
Następny artykułZmiana na stanowisku prezesa ARR

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Wpisz treść komentarza
Wpisz swoje imię

ZGODA NA PRZETWARZANIE DANYCH OSOBOWYCH *

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany, podajesz go wyłącznie do wiadomości redakcji. Nie udostępnimy go osobom trzecim. Nie wysyłamy spamu. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem*.