Grujecznik wspaniały (C. magnificum Nakai), znany także pod nazwą grujecznik wielkolistny, po raz pierwszy opisał w 1920 r. Takenoshin Nakai, japoński botanik, dyrektor Ogrodu Botanicznego Koishikawa w Tokio. Ten sam badacz rok wcześniej traktował wspomniany gatunek jako odmianę geograficzną grujecznika japońskiego – C. japonicum var. magnificum. Grujecznik wspaniały występuje tylko w górach na wyspie Honsiu, gdzie jest endemitem. Jego japońska nazwa brzmi Hiro-ha- katsura. Tworzy tam drzewa o wysokości do 20 m.
Ciemnoszara kora długo pozostaje gładka. Liście na krótkopędach mają długość i średnicę około 10 cm, są niemal okrągłe, o nasadzie głębiej sercowatej i na brzegu wyraźniej karbowane (fot. 2). Owoce są nieco dłuższe i grubsze niż te grujecznika japońskiego, z mocno zagiętymi wierzchołkami, a nasiona mają błoniaste skrzydełka z obu stron (Seneta 1994).
1. Młode liście grujecznika wspaniałego; fot. I. Sprzączka
Fot. 2. Liście długopędu; fot. M. Czekalski
Grujecznik wspaniały w Polsce
Gatunek ten został wprowadzony do uprawy około 1900 r. we Francji. W Polsce, w Kórniku, pojawił się w 1928 r. Obecnie starsze okazy tego gatunku (jeśli zostały prawidłowo oznaczone) znajdują się w kolekcjach ogrodów botanicznych w Lublinie, Poznaniu i we Wrocławiu; arboretów w Kórniku, Rogowie, Sycowie i Wojsławicach; w Ogrodzie Dendrologicznym Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz w „Szkółce Drzew i Krzewów Ozdobnych Joanna i Bronisław Szmit” w Pęchcinie k. Ciechanowa. W kilku ogrodach są okazy młode.
W Arboretum SGGW w Rogowie grujecznik wspaniały rośnie w dwóch grupach. W pierwszej znajdują się cztery 54-letnie drzewa o dwóch i trzech pniach, rosnących ukośnie do góry, z odroślami wyrastającymi z nasady pni.
Mają wysokość 12–14 m i szerokość 15–20 m, są zdrowe. Obwód ich pni wynosi 63–120 cm. Druga grupa jest mocno ocieniona przez drzewostan daglezjowy. Liczy ona pięć 62-letnich drzew, które rozwinęły po kilka pni, z licznymi odroślami u nasady i zaokrąglone korony. Są dość zdrowe. Obwody ich pni wynoszą 32–72 cm. Okazy te są bardziej cienioznośne niż drzewa grujecznika japońskiego (J. Tumiłowicz, informacja pisemna 2013 r.).
W Ogrodzie Dendrologicznym Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu rosną dwa młode krzewiaste egzemplarze o luźnych, ażurowych koronach. Okaz męski, o wysokości około 4 m, ma najgrubszy pęd o obwodzie 34 cm (na wysokości 60 cm). Krzew żeński, owocujący, o wysokości 3 m, ma najgrubszy pęd o obwodzie 16 cm (także na wysokości 60 cm). W koronie uschło kilka cienkich gałązek. Obydwa krzewy są zdrowe.
W Arboretum Kórnickim w sierpniu 2013 r. naliczyłem dziewięć drzew (pięć – jednopniowych i cztery – dwupniowe), rosnących w dwóch blisko położonych grupach. Trzy okazy są żeńskie (owocują), pozostałe – męskie. Rosną na stanowisku o glebie mniej wilgotnej niż ta, na której zwykle spotyka się drzewa grujecznika japońskiego. Są również wysokie i zdrowe oraz bez uszkodzeń spowodowanych przez szkodniki i choroby.
Podobne, a jednak różne
Najważniejsze cechy morfologiczne różniące grujecznik wspaniały od japońskiego:
- Grujecznik wspaniały tworzy najczęściej jeden główny pień, który w swojej ojczyźnie osiąga wysokość do 20 m, japoński – rozwija zwykle kilka pni, o maksymalnej wysokości 40 m.
- Kora pnia grujecznika wspaniałego zaczyna podłużnie pękać, gdy osiągnie on obwód 28–31 cm, u japońskiego – odbywa się to już przy obwodzie 9–15 cm.
- Krótkopędy grujecznika wspaniałego są wyraźnie wykształcone i dość długie, u japońskiego – bardzo krótkie lub nie ma ich wcale.
- Grujecznik wspaniały ma liście większe (szersze), nieco pomarszczone, na krótkopędach niemal okrągłe, na wierzchołku zaokrąglone, na pędach jednorocznych jajowate, tępo zakończone, a u nasady wyraźnie, chociaż płytko sercowate (ryc.). U C. japonicum są one mniejsze, na pędach jednorocznych na wierzchołku krótko zaostrzone, u nasady zaokrąglone lub klinowate. Karbowanie brzegu liści u grujecznika wspaniałego jest wyraźniejsze, a odstępy między poszczególnymi ząbkami są większe. Na liściach grujecznika japońskiego karbowanie jest słabo zaznaczone, co sprawia niekiedy wrażenie liścia całobrzegowego.
- Grujecznik wspaniały rodzi większe i grubsze, wyraźnie zagięte na wierzchołku owoce. Nasiona w dolnej części mają skrzydełko dwustronne. U grujecznika japońskiego wierzchołek owocu jest bardzo słabo zagięty, a nasiona zaopatrzone są w skrzydełko jednostronne.
Grujecznik wspaniały ma identyczne wymagania i zastosowanie jak grujecznik japoński, rozmnaża się również w ten sam sposób (czyt. więcej „Szkółkarstwo” 1, 4 i 5/2014 – red.).
Prof. dr hab. Mieczysław Czekalski
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Artykuł pochodzi z numeru 2/2015 dwumięcznika „Szkółkarstwo”
