uprawa

Sałata charakteryzuje się bogactwem form uprawnych, ale w Polsce popularna jest przede wszystkim sałata głowiasta masłowa (poszukiwana przez konsumentów zwłaszcza wiosną) i w mniejszym stopniu sałata głowiasta krucha (zwana też "lodową" lub "amerykańską"). Ta ostatnia jest szczególnie polecana do uprawy letniej, gdyż nie tak łatwo, jak u masłowej wyrastają u niej pędy kwiatostanowe. Od pewnego czasu można napotkać na rynku także sałaty listkowe tworzące rozety zielonych lub czerwonych, często kędzierzawych liści (o dużych walorach dekoracyjnych). Niezbyt jeszcze znana jest u nas tworząca wydłużone główki sałata rzymska, popularna między innymi we Francji i Włoszech, która podobnie jak sałata krucha jest dość odporna na warunki letniej uprawy. Zupełnie nietypową i obecnie mało znaną w Polsce odmianą botaniczną tego gatunku jest natomiast sałata łodygowa, zwana również szparagową (Lactuca sativa var. augustiana; syn. L. sativa var. asparagina).

Od początku lat 90. ubiegłego wieku, wraz z intensywnym rozwojem upraw szklarniowych w wełnie mineralnej, rozwijały się systemy sterowania mikroklimatem pod osłonami. Obecnie dąży się do ścisłej kontroli jego parametrów, a także wzajemnych powiązań między nimi i oddziaływania warunków panujących w szklarni na uprawiane rośliny. Komputery klimatyczne są doskonalone i współpracują z coraz większą liczbą nowych urządzeń pomiarowych, na przykład z kamerami działającymi w podczerwieni. Zaprogramowanie temperatury w szklarniach często oparte jest na dwu podstawowych poziomach — dziennym i nocnym. Zmiany w tych ustawieniach są dokonywane zwykle z uwzględnieniem wielu czynników: wyglądu roślin (przewagi cech generatywnych czy wegetatywnych), temperatury panującej na zewnątrz, przebiegu prac pielęgnacyjnych — głównie usuwania liści czy pozostałości gron. W uprawie pomidorów dobre rezultaty może dawać także wprowadzanie popołudniowego obniżania temperatury, określanego także jako temperatura przednocna (ang. prenight).

Uprawa papryki w tunelach jest popularna m.in. w rejonach Radomia i Krakowa. Znajduje się tam wiele wyspecjalizowanych gospodarstw, w których często z konieczności prowadzona jest uprawa monokulturowa lub, w najlepszym przypadku, papryka sadzona jest przemiennie z ogórkami, pomidorami albo sałatą. Prowadzi to nieuchronnie do zjawiska zmęczenia gleby, polegającego na sukcesywnym nagromadzeniu się w podłożu organizmów chorobotwórczych, zwłaszcza grzybów i nicieni.

Rośliny suszone są najpopularniejsze w okresie jesienno-zimowym, gdy cena świeżych kwiatów idzie w górę. Ich uprawa nie należy do łatwych, głównie ze względu na pracochłonność. Rośliny zbiera się ręcznie, co sprawia, że koszty robocizny sięgają często 50% poniesionych nakładów. Aby susz miał wysoką wartość handlową, poddaje się go barwieniu, wybielaniu lub preparowaniu. Niezrażeni tymi trudnościami Elżbieta i Grzegorz Samborscy od 17 lat produkują rośliny na suche bukiety na powierzchni około 10 ha w swoim gospodarstwie w Wąwolnicy k. Kazimierza Dolnego.

Ogórki polowe czy kapustę głowiastą białą często przetwarza się w gospodarstwach, w których są produkowane. Wielu plantatorów z okolic Kozienic w centralnej Polsce przygotowuje we własnym zakresie kiszone produkty. W gospodarstwie Bożeny i Mikołaja Kultysów w Holendrach Kozienickich 100% zebranych ogórków przeznaczane jest do kiszenia, a następnie sprzedawane są one aż do wiosny. Podobne przeznaczenie ma uprawiana tam kapusta.

Areał uprawy ogórków polowych w Polsce zależy często od cen w poprzednim roku — po dobrym sezonie powierzchnia ta w następnym roku znacznie wzrasta, zwłaszcza w okolicach zakładów przetwórczych. W ostatnich dwóch latach ceny ogórków były wysokie, a przyczynił się do tego głównie przebieg pogody — zimna i późna wiosna oraz susza w czasie zbiorów. Na cenę wpływa też polityka zakładów przetwórczych. Z moich obserwacji wynika, że wprowadzają one nerwową atmosferę doprowadzając do dużych wahań cen w jednym sezonie, a cenę często uzależniają od długości kolejki dostawców. Tak niestabilna sytuacja zmusza producentów do aktywnego poszukiwania odbiorców (bez względu na zawarte umowy kontraktacyjne). Często też odbiorcy nie zapewniają skupu ogórków do końca ich plonowania, co zniechęca dużych producentów do współpracy. Myślę, że te spostrzeżenia i informacje podane poniżej pomogą podjąć decyzję o produkcji ogórków i jej skali.

Oberżyna należy do najbardziej ciepłolubnych warzyw. W naszych warunkach klimatycznych polecana jest przede wszystkim pod osłony, ale od kilku lat w najcieplejszych rejonach kraju z powodzeniem produkowana jest również na skalę towarową w polu. W Katedrze Warzywnictwa AR w Krakowie od czterech lat prowadzone są doświadczenia z polową uprawą tego warzywa, przy ścisłej współpracy z doświadczonym ogrodnikiem Marianem Skwirą z Mydlnik koło Krakowa (niektóre rezultaty tych badań zostały opisane m.in. w HO 7/2004).

W krajobrazie Igołomi-Wawrzeńczyc (fot. 1) wczesną wiosną dominują tunele foliowe — szacuje się, że pod tego typu osłonami znajduje się tam prawie 400 ha upraw warzyw wczesnych, głównie kapustnych. Rozwojowi takiej produkcji przez długie lata sprzyjał stosunkowo łagodny mikroklimat tej okolicy, z wczesną wiosną, i żyzne gleby — częściowo są to czarnoziemy utworzone na lessach, częściowo nadwiślańskie mady. Od kilku lat przebieg pogody nie jest jednak najlepszy dla wczesnego rozpoczynania uprawy. W tym roku na wielu polach śnieg leżał jeszcze do końca marca. Rozsadę w niejednym gospodarstwie przetrzymywano w mnożarkach nawet przez trzy miesiące, co wpłynęło na zwiększenie kosztów najwcześniejszej produkcji, a także na pogorszenie jakości warzyw — zmniejszyło więc szanse na uzyskanie dobrych cen wczesnej kapusty czy kalafiorów.

W czerwcu ogrodnicy podejmują zwykle decyzję o tym, czy uprawa pomidorów pod osłonami może zostać przedłużona. Do jesieni może plonować tylko taka plantacja, na której rośliny: mają dobry wigor, zdrowe liście, wolne od zmian chorobowych, łodygę o wyrównanej średnicy na całej długości, dobrze rozwinięty system korzeniowy, nie więdną w dniach o intensywnej operacji słonecznej i nie są zasiedlone przez szkodniki. Należy jednak liczyć się ze zdrobnieniem owoców latem, w okresie wysokiej temperatury i przy intensywnym słońcu.

W części I artykułu, zamieszczonej w "Haśle Ogrodniczym" 5/2006 Autor opisał ogólne zasady przyspieszonej uprawy, a także odmiany lewkonii polecane do tego typu produkcji.